Phạm Xuân Hy: Tào Mạt (Thích Khách Liệt Truyện)

 

SỬ KÝ

史記

Thích Khách Liệt Truyện

Tào Mạt

Quyển thứ 86-Truyện thứ 26

Tác Giả : Tư Mã Thiên

Bản dịch : Phạm Xuân Hy

(Theo bản văn bạch đối chiếu)

 

Chính văn :

Tào Mạt

曹沫

曹沫者，魯人也，以勇力事魯莊公。莊公好力。曹沫為魯將，與齊戰，三敗北。魯莊公懼，乃獻遂邑之地以和。猶復以為將。　　齊桓公許與魯會于柯而盟。桓公與莊公既盟於壇上，曹沫執匕首劫齊桓公，桓公左右莫敢動，而問曰：「子將何欲？」曹沫曰：「齊強魯弱，而大國侵魯亦甚矣。今魯城壞即壓齊境，君其圖之。」桓公乃許盡歸魯之侵地。既已言，曹沫投其匕首，下壇，北面就群臣之位，顏色不變，辭令如故。桓公怒，欲倍其約。管仲曰：「不可。夫貪小利以自快，棄信於諸侯，失天下之援，不如與之。」於是桓公乃遂割魯侵地，曹沫三戰所亡地盡復予魯

其後百六十有七年而吳有專諸之事

Phiên  âm

Tào Mạt giả Lỗ nhân dã, dĩ dũng lực, sự Lỗ Trang Công.Trang Công háo lực.Tào Mạt vi Lỗ Tướng, dữ Tề chiến, tam bại bắc. Lỗ Trang Công cụ, nãi hiến Toại Ấp chi địa dĩ hoà. Do phúc dĩ vi tướng.

Tề Hoàn Công hứa dữ Lỗ hội vu Kha nhi minh. Hoàn Công dữ Trang Công ký minh ư đàn thượng, Tào Mạt chấp chuỷ thủ kiếp Tề Hoàn Công, Hoàn Công tả hữu mạc cảm động, nhi vấn viết : 

-Tử tương hà dục ?

Tào Mạt viết :

-Tề cường Lỗ nhược, nhi đại quốc xâm Lỗ diệc thậm hĩ. Kim Lỗ thành hoài tức tức áp Tề cảnh, quân kỳ đồ chi.

Hoàn Công nãi hứa tận qui Lỗ chi xâm địa. Ký dĩ ngôn, Tào Mạt đầu kỳ chuỷ thủ, hạ đàn, bắc diện, tựu quần thần chi vị, nhan sắc bất biến, từ lệnh như cố.

Tề Hoàn Công nộ, dục bội kỳ ước.

Quản Trọng viết :

-Bất khả. Phù tham tiểu lợi dĩ tự khoái,  khí tín ư chư hầu, thất thiên hạ chi viện, bất như dữ chi.

Ư thị  Hoàn Công nãi toại cát Lỗ xâm địa, Tào Mạt tam chiến sở vong địa tận phúc dữ Lỗ.

Kỳ hậu bách lục thập hữu thất niên nhi Ngô hữu Chuyên Chư chi sự.

         

Dịch văn :

Tào Mạt, người nước Lỗ 魯, nhờ sức khỏe,  làm bầy tôi thờ Lỗ Trang Công.

Lỗ Trang Công là người thích người  khoẻ manh, nên phong Tào Mạt làm Tướng, đánh nhau với nước Tề, nhưng ba lần đều thua, bỏ chạy. Lỗ Trang Công thấy vậy lấy làm lo,  đem vùng đất Toại Âp hiến cho nước Tề để cầu hoà, nhưng vẫn dùng Tào Mạt làm Tướng  đánh. Tề Hoàn Công cùng Lỗ Trang Công hội kiến ăn thề ở đất Kha. Khi Tề Hoàn Công và Lỗ Trang Công ký kết minh ước, Tào Mạt dùng con dao chuỷ thủ  nhẩy lên đàn bức bách Tề Hoàn Công. Các thị vệ của Tề Hoàn Công không một người nào dám có chống lại.

Tề Hoàn Công mới hỏi Tào Mạt :

-Ông muốn gì ?

Tào Mạt đáp :

-Tề là một nước lớn, Lỗ là một nước nhỏ. Tề xâm lăng Lỗ, như thế là một việc làm thái quá. Nếu thành quách đất nước của Lồ bị Tề tàn phá, mà biên giới hai nước lại là láng giềng lân cận, kính  xin ngài hãy thử nghĩ lại xem.

Tề Hoàn Công nhận lời đem tất cả đất đã chiếm qui hoàn lại cho Lỗ.

Sau đó, Tào Mạt ném thanh trủy thủ đi, đi xuống đài, quay về hướng bắc bái Lỗ Trang Công, rồi ngồi vào hàng các quần thần, sắc mặt không thay đổi, nói năng bình thản .

Tề Hoàn Công vô cùng tức giận và bực bội, muốn huỷ bỏ lời minh ước, nhưng Quản Trọng ngăn lại nói :

-Không nên ! Vì tham cái vui nhỏ cá nhân, mà mất sự tín nhiệm với chư hầu, là sẽ mất sự cứu trợ của thiên hạ, chi bằng hoàn  trả lại đất cũ cho Lỗ .

Tề Hoàn Công nghe theo lời Quản Trọng , chiếu theo minh ước trả lại đất cho Lỗ, tức là các vùng đất mà Tào Mạt ba lần thua trận bị nước Tề chiếm.

Sau đấy, một trăm sáu mươi bẩy năm có truyện Chuyên Chư  xẩy ra ở nước Ngô.

 

Chú thích

Sử Ký

史 記

Sử Ký là tên gọi một bộ thông sử đầu tiên của Trung Quốc, viết theo lối kỷ truyện thể, do Tư Mã Thiên đời Tây Hán soạn, trải qua 17 năm trời mới hoàn thành.Toàn thư chia thành 130 biên, ký thuật từ Hoàng Đế cho đến niên hiệu Thiên Hán đời Hán

Võ Đế, bao gồm khoảng ba ngàn năm lịch sử, đề cập đến mọi vấn đề Chính trị, Kinh tế, Văn hóa, Xã hội, chia ra làm năm thể tài dưới đây :

1-"Bản Kỷ" có 12 biên, ghi chép về các đời vua cùng các đại sự xẩy ra .

2-"Biểu" có 10 biên, ghi các niên đại.

3-"Thư" có 8 biên, ghi chép duyên cách các điển chương chế độ.

4-"Thế Gia" có 30 biên, ghi chép các hầu quốc.

5-"Liệt truyện" 70 biên, ghi chép truyện các nhân vật

Sau khi hoàn thành, sách không được công bố. Đến thời Hán Tuyên Đế, do người cháu ngoại của tác giả là Dương Uẩn, sách mới được công bố ra ngoài xã hội.

Sử Ký chẳng những là một bộ lịch sử vĩ đại mà còn là một tác phẩm văn chương ưu tú của Trung Quốc. Lời văn sinh động, vắn tắt, miêu tả cụ thể, rõ ràng, chiếm một địa vị cao trong văn học sử Trung Quốc.

-Cũng cần rõ thêm về danh xưng của sách.

Trước các triều đại Tần, Hán, sách của người Trung Quốc phần lớn không có tên. "Sử Ký" cũng vậy. Sau khi sách viết xong,Tư Mã Thiên có đem cho học giả đương thời là Đông Phương Sóc xem qua, được Đông Phương Sóc hết sức khâm phục, và đề lên trên sách ba chữ

 "Thái Sử Công  太 史 公".

"Thái Sử " là chức quan của Tư Mã Thiên, còn"Công" là mỹ xưng, gọi theo lối quý trọng. Trong sách "Hán Thư –Nghệ VănChí" của Ban Cố, cũng chỉ dùng "Thái Sử Công Bách Tam Thập Biên" để gọi chính thức tên sách của Tư Mã Thiên. Tên gọi này được kéo dài trong thời Lưỡng Hán.

Thật ra, danh xưng "Sử Ký", chỉ là sự giản lược đi bốn chữ "Thái Sử Công Ký". Nguyên do là vì, những học giả đồng thời hoặc sau thời Tư Mã Thiên, khi dẫn dụng sách của Tư Mã Thiên thường ghi là "Thái Sử Công Bách Tam Thập Biên", rồi thấy danh xưng này quá dài và phiền phức, nên giản lược thành "Thái Sử Công Thư", hay “Thái Sử Công Ký 太史公記". Lâu dần"Thái Sử Công Ký" giản lược thêm nữa còn lại hai chữ "Sử Ký史記" để trở thành tên sách của Tư Mã Thiên.

Giả thuyết này xẩy ra sau các triều đại Ngụy, Tấn.

-Còn một thuyết khác thì giải thích rằng, các vua thời xưa có các Sử quan. Tả Sử thì ghi lời nói. Hữu Sử thì ghi những sự kiện. Như sách " Thượng Thư" chỉ ghi lời nói.Còn sách "Xuân Thu" thì các sự kiện. Nhưng sách của Tư Mã Thiên thì vừa ký thuật sự kiện và lời nói, bao gồm việc làm cả Tả Sử lẫn Hữu sử, nên gọi là "Sử Ký"

 

Thích Khách Liệt Truyện

剌客列傳

Dài hơn 5000 chữ, thuật truyện 5 thích khách là Tào Mạt, Chuyên Chư, Dự Nhượng, Nhiếp Chính, Kinh Kha, phản ánh cuộc chiến tranh kiêm tính và phản kiêm tính vào thời kỳ Chiến Quốc, giữa các nước Tần, Yên

 

Tần Quốc

秦 国

-Tần Quốc là một nước chư hầu được phân phong vào đầu thời nhà Đông Chu, họ Doanh, tương truyền là hậu duệ của Bá Ích. Trước khi được phân phong, nước Tần nằm trong trạng thái bộ lạc, trường kỳ sinh họat ở lưu vực sông Vị Thủy và đông bộ tỉnh Cam Túc và tỉnh Thiểm Tây ngày nay, từng sống chung với bộ lạc Tây Nhung. Phi Tử là lãnh tụ của bộ lạc Tần, nhờ có công nuôi ngựa cho Chu Hiếu Vương được phong làm phụ dong 輔庸 (tức làm nước nhỏ nhờ cậy nước lớn) từ Khuyển Khâu (nay thuộc Hưng Bình tỉnh Thiểm Tây) dời cư đến đất Tần (nay thuộc Trương Gia Xuyên Cam Túc), mới đầu Phi Tử còn lấy tên đất Tần để làm xưng hiệu.

-Đến đời Chu Tuyên Vương phong cho tằng tôn của Phi Tử là Tần Trọng làm Đại Phu. Trong cuộc chiến đánh nhau với Tây Nhung, Tần Trọng bị giết, con Tần Trọng là Tần Trang Công đánh thắng được Tây Nhung, nên thế lực nhờ thế được mở rộng. Lúc bấy giờ nhà Tây Chu đang thời kỳ bị diệt vong, con Tần Trang Công là Tần Tương Công có công phái binh giúp vua Chu Bình Vương dời đô đông thiên, được Chu Bình Vương phong là chư hầu.

Sau đó, trên nền đất bỏ hoang của kinh đô nhà Tây Chu, nước Tần hưng khởi, phát triển mạnh mẽ.

Đầu thời kỳ Xuân Thu (722 t CN-481 tCN), nước Tần đặt kinh đô ở đất Ung (nay thuộc phía đông Phụng Tường tỉnh Thiểm Tây) chiếm cứ vùng trung bộ tỉnh Thiểm Tây và đông bộ tỉnh Cam Túc ngày nay.

-Đến thời Tần Mục Công từng có ý đồ hướng về phía đông để tranh bá với các nước Hoa Hạ ở trung nguyên, nhưng bị nướcTấn chặn lại, phải đổi hướng phát triển về phía tây, tiêu diệt 12 tiểu quốc Nhung Địch, xưng bá chủ Tây Nhung, nhưng vì nước Tần quốc vị trí ở nơi hoang hẹp, kinh tế văn hóa lạc hậu, quốc lực còn kém không bằng những Hoa Hạ đại quốc ở trung nguyên.

Đến đầu thời kỳ Chiến Quốc (475 tCN-221 tCN), vùng đất Hà Tây (phía bắc sông Lạc Thủy và sông Hoàng hà) của Tần bị nước Ngụy chiếm cứ.

-Khi Tần Hiếu Công lên ngôi, dùng Thương Ưởng biến pháp, đất nước nhanh chóng trở nên phú cường, và là một cường quốc trong Chiến Quốc Thất Hùng, đồng thời thiên đô về Hàm Dương (nay thuộc phía đông bắc Hàm Dương tỉnh Thiểm Tây) với âm mưu tiến về phía đông.

-Đến thời Tần Huệ Vương thâu phục lại vùng Hà Tây của nước Ngụy, và tiêu diệt Ba Thục, chiếm đọat Hán Trung của nước Sở.

-Đến thời Tần Chiêu Vương liên tiếp chiếm được các đất đai của các nước Hàn, Ngụy, Triệu, Sở, cuối cùng thì Tần Vương là Doanh Chính ( tức Tần Thủy Hòang) để 10 năm đánh diệt được lục quốc, và năm 221 t CN thống nhất Trung Quốc, kiến lập một quốc gia thống nhất trung ương tập quyền, tức nhà Tần (Tần triều)

 

Yên Quốc

燕 國

Tên một nước cổ do nhà Tây Chu phân phong làm chư hầu quốc, tính Cơ, hoặc còn gọi là Bắc Yên . Vào thế kỷ thứ 11 t CN, Chu Võ Vương diệt nhà Thương phân phong đất cho Chiêu Công Thích ở Bắc Yên, Chiêu Công Thích không đi mà ở lại phò tá Chu Thành Vương, con của Chu Võ Vương, người con trưởng của Chiêu Công Thích là người đầu tiên được phong Yên Hầu, đóng đô ở đất Kế (nay thuộc thành phố Bắc Kinh). Yên trở thành phên dậu trọng yếu cho nhà Chu ở phía bắc, nhưng ở lâu ngày ở phía bắc, ít có qua lại với trung nguyên. Vào thời Xuân Thu,những việc và sự tích về nước Yên đều bị chìm trong bóng tối, không nghe nhắc đến, đến nỗi danh hiệu Yên hầu cũng không thấy ghi chép. Gần đây, những minh văn khắc trên đồ đồng thời kỳ đầu của Yên quốc xuất thổ ở ngọai ô Bắc Kinh có thể bổ túc cho những sự thiếu sót về lịch sử nước Yên. Nước Yên giáp với Sơn Nhung ở miền bắc (Nước vùng Hà Bắc bắc bộ). Vào đầu thời kỳ Xuân Thu, Sơn Nhung xâm lăng Yên quốc. Nước Yên phải cầu cứu với nước Tề, Tề Hòan Công đem quân bắc phạt Sơn Nhung, Lịnh Chi, Cô Trúc rồi rút quân về; Yên thóat khỏi vong quốc.

Đến đầu thời kỳ Chiến Quốc, các nước đua nhau biến pháp cải cách, duy có nước Yên vẫn im tiếng làm lơ, giữ thế phát triển từ từ.

Tề quốc vì muốn khuyếch trương lên phía bắc không ngừng tấn công nước Yên.

-Năm 380 t CN, Tề chiếm Tang Khâu của Yên;

-Năm 355 t CN, Tề chiếm vùng Dịch Thủy. Yên nhờ được ba nước Hàn, Triệu, Ngụy chi viện ngăn chặn và đánh bại được nước Tề.

-Năm 323 t CN, Yên tham gia chủ trương “Ngũ Quốc Tương Vương –năm nước đều xưng vương” do Công Tôn Diễn đề xướng, cùng với năm nước Hàn, Triệu, Ngụy, Yên, Trung Sơn, đều xưng vương, và Yên trở thành một trong Chiến Quốc Thất Hùng.

Hai năm sau, Dịch Vương chết, con là Cối lên kế vị.Yên Vương Cối tức vị được ba năm bèn làm một việc kinh trời động đất, thế sự hoảng sợ, đó là đem ngôi vị của mình nhường cho Tử Chi, thâu hồi tòan bộ các ấn tín của các bậc cao quan trao cho Tử Chi. Nói một cách khác, Tử Chi nắm tòan quyền quân sự, chính sự nước Yên. Việc làm này của Yên Vương Cối khiến cho Thái Tử Bình và tất cả quý tộc nước Yên bất phục tòng, và năm 314 t CN những người này khởi binh chống lại Tử Chi, nhưng bị thất bại và Thái Tử Bình bị giết.

Cuộc nội lọan làm cho nhân dân ly tán, quốc lực bị hao mòn.Tề Tuyên Vương nhân cơ hội phái Tướng Quân là Khuông Chương đem 50 vạn binh tấn công Yên. Yên Vương Cối và Tử Chi đều bị giết. Đồng thời , nước Trung Sơn cũng đem sang chiếm một phần lãnh thổ của nước Yên. Nhờ áp lực của các nước Triệu , Hàn, Tần, Sở, nước Tề phải rút quân về. Công Tử Chức đang làm nhân chất ở nước Hàn, được đưa về làm vua nước Yên, tức Yên Chiêu Vương.

Yên Chiêu Vương muốn rửa mối nhục, mời Nhạc Nghị về làm Tướng Quân, liện hiệp với quân năm nước công phá nước Tề, chiếm được hơn bẩy chục thành của Tề. Đồng thời tướng Yên là Tần Khai đánh phá Đông Hồ chiếm được hơn một ngàn dặm thành lập các quận, Thượng Cốc, Ngư Dương, Hữu Bắc Bình, Liêu Đông, Liêu Tây. Dưới thời Yên Chiêu Vương quốc gia được cường thịnh phú cường, thiết lập hạ đô ở Võ Dương (nay thuộc Dịch Huyện tỉnh Hà bắc).

Sau khi Yên Chiêu Vương qua đời, nước Yên lại bị nước Tề công phá, Yên Vương Hỷ phải rời đô đến Liêu Đông.

Đến năm 222 t CN, Tần chiếm Liêu Đông, Yên Vương Hỷ bị bắt, nước Yên bị diệt, nước Yên truyền được 43 đời.

 

Triệu

趙

Tên một nước cổ trong Chiến Quốc Thất Hùng ngày xưa.Người sáng lập nước Triệu là Triệu Liệt Hầu, tên là Tîch, vốn là hậu đại của quan đại phu nước Tấn Triệu Thôi, cùng với các nước Hàn, Nguỵ phân chia nước Tấn.Năm 403 trước Công Nguyên được Chu Uy Liệt Vương thừa nhận là chư hầu, kiến đô ở Tấn Dương (nay thuộc đông nam Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây.Đến năm 386 trước CN dời đô về Hàm Đan (nay thuộc tỉnh Hà Bắc).

Hàm Đan chính là nơi chào đời của Tần Thủy Hoàng (259 t CN), và cũng nơi đây, Thái Tử Đan của nước Yên bị đưa đến làm nhân chất (con tin.), và quen với Tần Vương Doanh Chính. Cương vực nước Triệu gồm có trung bộ tỉnh Sơn Tây, góc đông bắc tỉnh Thiểm Tây, và tây nam bộ tỉnh Hà Bắc ngày nay.

Triệu Võ Linh Vương tiến hành cải cách, tấn công diệt được Trung Sơn, đánh bại được Lâm Hồ, Lâu Phiền, kiến lập Vân Trung, Nhạn Môn, Đại Quận.

Trong trận chiến Trường Bình, tướng nước Triệu là Triệu Quát, bị trúng kế mai phục của viên tướng nước Tần là Bạch Khởi.Triệu Quát chết, Bạch Khởi thắng trận, đem chôn sống 40 vạn (400000) hàng binh Triệu.

Vì thế nước Triệu trở nên suy yếu.

Năm 222 trước CN, nước Triệu bị nước Tần diệt.

 

Chuỷ Thủ

匕首

Chuỷ Thủ là một loại binh khí dùng để đâm hay để chém, so với kiếm thì nhỏ và ngắn hơn, ngoại hình trông tương tự như kiếm.Vì ngắn và nhỏ nên cất, hay ấu dễ dàng. Phần nhiều, chuỷ thủ được xử dụng chiến đấu cận chiến, phòng vệ,  ám sát, tuỳ nghi thích ứng. Đầu chuỷ thủ giống như cái thìa, cổ nhân dùng để lấy đồ ăn, do đó mà thành tên gọi.

Theo truyền thuyết thì chủ thủ đã có từ đời vua Nghiêu,vua Thuấn. Chuỷ thủ ngắn,nhỏ, sắc bén, nên dễ mang theo, là loại võ khí đánh cận chiến hữu hiệu.

Chủ yếu dụng pháp của chuỷ thủ là : Kích, thích, thiêu, tiễn, đái.Chuỷ thủ cổ xưa là vật dụng dùng để ăn cơm, tức như cái thìa, vì nhiều hình dáng giống đoản kiếm, nên thành tên gọi.

Tần Thuỷ Hoàng đánh chiếm « lục quốc 六國 », mang thù oán thâm sâu, mỗi khi  đi đâu phải mặc áo giáp dầy để hộ thân, trong  « Chiến Quốc Sách », ở truyện « Kinh Kha thích Tần Vương » từng có câu : « Đồ cùng chuỷ kiến 图窮匕見 Đến cuối bản đồ thì lòi ra con chuỷ thủ», giai thoại này ai cũng biết.

 

Lỗ

魯

Tức Lỗ quốc.

Tên gọi một nước chư hầu, do thiên tử nhà Chu phân phong. Mới đầu , do Chu Võ Vương phân phong cho người em của ông là Chu Công Đán. Nhân vì Chu Công được giữ ở lại để phụ giúp Thiên Tử nhà Chu, nên cải phong cho người con trưởng của Chu Công là Bá Câm là Lỗ Hầu.

Đất đai bao gồm huyện Tư Dương  tỉnh Sơn Đông, và giải đất Bái Huyên,Tứ Huyện tỉnh An Huy ngày nay, lấy Khúc Ấp làm thủ đô.

Sau Lỗ bị nước Sở diệt.

  

Tướng

將

Trong truyệnTướng , chỉ cao cấp quân quan.

Như « Nhất tướng công thành vạn cốt khô一將功成萬骨枯 »của nhà thơ Tào Tùng đời Đường.Trong đó có hai câu :

Phùng quân mạc thoại phong hầu sự.

Nhất tướng công thành vạn cốt khô.

 

Tề

齊

Trong truyện chỉ Tề quốc. Một trong « Chiến Quốc Thất Hùng戰國七雄 »-Gôm bảy nước hùng mạnh vào thời kỳ Chiến Quốc gồm có 6 nước ở ngoài quan ngoại, tức phía đông Gia Cốc Quan,hoặc phía dông Sơn Hải Quan, ngày nay là phía tây tỉnh Cam Túc, cùng vùng Tân Cương .Sáu nước đó Hàn, Triệu, Ngụy, Tề, Sở, Yên,và nước thứ bảy ở Quan Nội là Tần.

Di chỉ ngày nay nằm ở phía bắc tỉnh Sơn Đông và đông nam bộ tỉnh Hà Bắc.

 

Bại Bắc

敗北

Đọc văn thơ báo chí người ta thường gặp hai chữ « bại bắc », với ý nghĩa là thất bại, bất lợi, là thua trận chậy, nhưng tại sao không có dùng từ ngữ « bại nam », « bại tây ». Theo sách « Thuyết Văn Giải Tự » của Hứa Thận thời Đông Hán, thì « Bắc » còn đọc là bối  « bối背 », là lưng. Đánh trận thua, thì quay lưng bỏ chạy, nên gọi là bại bắc. 

 

4 -Sách tham khảo

- Sử Ký Tuyển Chú

- Sử Ký-Văn Bạch Đối Chiêu

- Sử Ký Từ Điển

-Trung Hoa Trí Thức Tinh Hoa

-Giản Minh Văn Sử Trí Thức Từ Điển

- Bản dịch Kinh Kha Thích Tần Vương của Phạm Xuân Hy

-Các trang web Hoa văn

Phạm xuân Hy-Paris ngày 18-12-2024

              

Trần Thị Nguyệt Mai: Mai Em

Tưởng nhớ nhà văn Trần Hoài Thư,

một năm anh rời cõi tạm

 

Trần Hoài Thư & Trần Thị Nguyệt Mai 

(Ảnh PCH, Virginia, tháng 1.2016)

 

Tin anh Trần Hoài Thư mất đã được nhà thơ Phạm Cao Hoàng thông báo cùng bạn bè đúng một tháng sau ngày chị Nguyễn Ngọc Yến, người vợ dấu yêu của anh ra đi (27-4-2024), vào sáng ngày thứ Hai 27-5-2024 cũng là ngày lễ Chiến sĩ trận vong (Memorial Day) của Hoa Kỳ. Một trùng hợp thật ngẫu nhiên. Nhà văn nhà thơ Trần Hoài Thư là một sĩ quan thuộc QLVNCH ngày xưa và khi định cư ở Mỹ, anh cũng là một chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, đã cùng anh Phạm Văn Nhàn, một đồng đội và bạn văn thời trước, xuất bản tạp chí Thư Quán Bản Thảo và thành lập nhà xuất bản Thư Ấn Quán với chủ trương khôi phục và vực dậy di sản văn chương miền Nam. Nay thì người Chiến sĩ ấy đã trận vong. Thật buồn!

Nhưng tôi không bất ngờ. Vì hôm dự tang lễ chị Yến, nhìn dáng anh liêu xiêu không gậy chống, tôi rất xót xa và như cảm thấy ngày ấy của anh đã gần kề.  Anh vốn gầy, bây giờ gầy hơn, má hóp, da sậm hơn... Lại thêm, những lúc sau này, mỗi khi nói chuyện điện thoại, anh hay than bị short breath và mệt. Những câu chuyện không còn kéo dài như xưa.

 

Theo lời kể của anh Phạm Văn Nhàn, lẽ ra TQBT đã ngưng từ sau số 96 chủ đề Tạp Ghi Tiền Tuyến: Hòn đảo vàng Văn học miền Nam (tháng 12/2021) vì tình hình sức khỏe của anh THT. Nhớ lại ngày 11.11.2021, anh gửi text message cho tôi: “Anh ở bệnh viện 2 ngày. Tình trạng nguy kịch đã qua. Báo tin em hay. Hai ngày chỉ vào nước biển”. Nhưng rồi hai tháng sau, anh lại cố gắng tiếp tục thực hiện giai phẩm TQBT 97: Ký giả Lô Răng Phan Lạc Phúc & Tạp ghi Văn nghệ (tháng 2/2022). Anh chia sẻ anh chuyển tạp chí TQBT sang hình thức giai phẩm vì hợp với sức khỏe của anh hơn, khi nào khỏe thì anh làm và không cần chờ những sáng tác mới của thân hữu. Tiếp đến giai phẩm TQBT 98 (tháng 5/2022) ra mắt với chủ đề truyện ngắn Sơn Nam trong tuần báo Tiểu Thuyết Thứ Năm. Anh bày tỏ trong Thư Tòa Soạn:

Truyện của Sơn Nam rất nhiều, đăng rải rác trên các nhật báo hay tuần báo thủ đô.

Mặc dù có sự nỗ lực tìm tòi để cho ra đời ba tuyển tập truyện ngắn Sơn Nam, nhưng vẫn có một số nhiều truyện không tìm thấy trong các tuyển tập này.

Nhận thấy nếu không sưu tập là cả một thiệt thòi rất lớn cho nền văn học nước nhà, nên chúng tôi cố gắng cho ra đời giai phẩm 98 Thư Quán Bản Thảo để đăng lại một số truyện quý hiếm của nhà văn Sơn Nam mà chúng tôi tìm thấy trên tuần báo Tiểu Thuyết Thứ Năm.

Qua những truyện chúng tôi nghiền ngẫm, nhà văn Sơn Nam không những là nhà văn của Nam Bộ mà còn là nhà văn lớn của Việt Nam. Ông nghe, đọc, tìm hiểu, dùng kinh nghiệm bản thân để làm chất liệu. Bằng chứng Ma Bình Định hay Đẹp Xưa không dính dáng gì đến Nam Bộ của ông.

 

Gout rồi stroke hành hạ không làm anh nản. Tháng 7/2022, anh lại cho ra đời giai phẩm TQBT 99: Giới thiệu tạp chí Chỉ Đạo & Tưởng nhớ bằng hữu khuất bóng với sự góp sức của anh Nhàn.

Và cuối cùng tạp chí TQBT số 100 (tháng 9/2022) đã đạt thành như mong đợi của anh và bằng hữu, cũng là lúc anh bị chẩn đoán ung thư hạch bạch huyết (Lyphoma), tuy chưa biết lành hay ác tính, vì còn chờ khám nghiệm.

 

Anh tâm sự, lúc đó anh thật buồn. Nhưng khi xem trong youtube chương trình America's Got Talent có người thiếu nữ 31 tuổi bị ung thư ác tính với nghệ danh Nighbirde (tên thật Jane Marczewski) hát bài It’s OK do chính cô sáng tác nói về trải nghiệm cá nhân trong việc duy trì cái nhìn tích cực về cuộc sống sau khi được chẩn đoán mắc bệnh ung thư, khiến người hâm mộ và ban giám khảo cảm động, nên được trao giải Golden Buzzer, anh đã thay đổi cách nhìn.

 

Khi con số 100 đã thành một huyền thoại

Tôi chào mừng em, người em bất tử

Em dám thách thức tử thần

Không phải đánh bại tumor

Mà lấy tiếng hót của con chim nhốt trong lòng mà hát ca, thì thầm, an ủi

đừng sợ đừng sợ nghe chim

Đừng nao núng, nghe THT

Mình có thời gian ít ỏi

Hãy lấy niềm vui thay vì nước mắt

Thêm một email đến giữa lúc tôi bâng khuâng

Cháu chỉ còn thiếu số Văn Học 156, mà lại là số khá quan trọng ạ. Mà tiếc quá vì chắc không ai còn.

Cháu hy vọng sau này vẫn có thể tìm được, và bổ sung cho việc nghiên cứu sau này của cháu ạ.

Hiện tại, cháu đang bổ sung và chỉnh sửa luận án tiến sĩ để bảo vệ vào tầm tháng 11 năm nay bác ạ.

Cháu cảm ơn bác rất nhiều vì đã giúp cháu ạ.

….

Tôi quyết định xé bìa

in lại con số 100 từ màu đen thành màu xanh.

(Trần Hoài Thư – Con số 100)

 

Bằng ý chí, anh đã lấy lại sức mạnh. Liên tiếp những số TQBT ra đời chỉ cách nhau 1 hoặc 2 tháng:

- Giai phẩm TQBT tháng 10/2022: Những nhà văn nhà thơ sống và viết ở Phan Thiết, Bình Thuận, tuy không được đánh số nhưng được ngầm hiểu là số 101 với nội dung do anh Phạm Văn Nhàn sưu tập và biên soạn.

- Giai phẩm TQBT 102 (11/2022): Hành trình của dòng sông – Mừng sinh nhật thứ 100 của nhà văn Doãn Quốc Sỹ.

- Giai phẩm TQBT 103 (1/2023): Thơ văn những người cộng tác nữ giới & Viết về nhà văn Kinh Dương Vương.

- Giai phẩm TQBT 104 (3/2023):  Giới thiệu nhà văn Vương Hồng Sển & Tạp chí Phổ Thông

- Giai phẩm TQBT 105 (4/2023):  Chơn Hạnh - Trần Xuân Kiêm -- Phần phê bình Trần Thiện Đạo & Thụy Khuê về dịch phẩm Những Ruồi của Phùng Thăng.

- Giai phẩm TQBT 106 (5/2023): Thơ Cung Trầm Tưởng trước 1975.

 

Lúc này anh nhận được tin bác sĩ cho biết ung thư hạch không còn nữa nên anh vui lắm. Ngày 24.6.2023, từ New Jersey anh đi Houston (Texas) thăm anh Phạm Văn Nhàn và những thân hữu ở đó, mang theo Giai phẩm TQBT Thi văn hợp tuyển "Hương tình khổ nạn" của Trần Hoài Thư (6/2023) để làm quà tặng bạn bè với lời giới thiệu:

“Cuốn sách này ra đời như là một chia sẻ nỗi vui buồn trùng trùng điệp điệp cũng như niềm hạnh phúc vô biên của một lão già 81 tuổi. Vẫn còn làm thơ viết văn, tự in, tự đóng, làm bìa cứng, hầu gởi tặng những người mà tác giả quý mến. THT”.

Khi trở về, nghĩ tới những dự án tương lai, anh khoe mới mua máy cắt, để từ nay anh in được những cuốn sách dày hơn mà không cần phải dùng nhiều sức...

 

Niềm vui không được bao lâu. Sau đó là những ngày anh không được khỏe, liên tiếp vào ra bệnh viện, vì bị xuất huyết. Do đó, bác sĩ Trần Quí Thoại (con anh) quyết định mổ cắt bỏ cuống gan để anh không còn lo bị xuất huyết và cả stroke. Anh chia sẻ: “Cuộc mổ gan 10 ngày trước, những phản ứng sau khi một phần bộ phận trong cơ thể phải bị vất đi, đã làm tôi mất sức. Ba tuần trong bệnh viện chỉ là juice, liquid, và ống thông tiểu với những cơn đau xé trời khi nước tiểu phải bí, phải nhỏ ra từng giọt, và những sáng chiều với những mũi kim đâm lụi, như những máy dò mìn tìm chỗ an toàn... Tôi không còn biết ngày biết đêm khi nhìn ra khung cửa bệnh viện nữa. Tôi là con thuyền bị nước tràn vào, và bao quanh tôi là những y tá bên cửa kính chờ tát nước. Hai ngày hôn mê, mà cảm thấy đau xé ở dương vật vì nước tiểu không thoát, do sự tước đoạt một phần lá gan... Rồi bỗng hai người phụ y tá tự nhiên mang dụng cụ thông tiểu, rồi hô 1, 2, 3, khi đút vào dương vật... Rồi ống cống bị chặn nay khai thông... Sau cả 15 phút, người trợ tá đưa cái bịch nylon lên để tôi hiểu tại sao. Cả một bịch chừng 2 lít nước vàng khè... Tôi nghe nhẹ nhõm. Cánh tay tìm lấy những ngón tay người y công siết mạnh, cám ơn em...”

(trích từ giai phẩm TQBT 107)

 

Không còn “máy lọc” chất dơ trong máu, từ nay anh phải dùng thuốc xổ mỗi ngày để tống hết chất độc (cùng lúc với dưỡng chất), nên cơ thể anh chẳng còn giữ lại gì cả, trong khi anh vốn đã yếu, hàm răng không còn cái nào, đã từ lâu, chỉ ăn được những món thật mềm, uống nước súp, hay sữa Ensure... Nhưng anh đã chống chỏi được với lục phủ ngũ tạng hư hại thảm thương một thời gian dài, quả thật là một sự mầu nhiệm. Mọi người đều nói ý chí của anh rất mạnh khiến anh vượt qua những bệnh tật.

 

Anh lại tiếp tục cho ra đời những cuốn mới sau lần mổ gan:

- Biểu Nhất Lãm Văn Học Cận Đại của Thanh Lãng. Sách được chụp lại, chữ xấu, nhiều chỗ nhòa.

- Tiểu thuyết của Thanh Lãng. Bản in bằng ronéo, phổ biến trong sinh viên.

- Giai phẩm TQBT số 106 (10/2023) [do anh Trần Hoài Thư đánh nhầm, nên có tới hai số 106], chủ đề Thanh Lãng. Nhiều trang giới thiệu luận án tiến sĩ của L.M Thanh Lãng.

- Giai phẩm TQBT 107 (11/2023): “Dấu Yêu”, thơ văn hợp tuyển của Trần Hoài Thư.

- Giai phẩm TQBT: "Hạt Vàng Đã Mất" của Mai Thảo (12/2023).

- “Phao”, tập thơ cuối cùng của Trần Hoài Thư (4/2024), với những dòng chữ đề tặng:

Cho em và con – hai nguồn thơ vô tận, đồng thời cũng là chiếc phao giúp ta mưu sinh và thoát hiểm. Qua em, anh tập therapy về tình yêu. Qua con, với những viên thuốc mầu nhiệm.

 

Ngày 22/1/2024, anh Trần Hoài Thư gửi cho tôi “Một bài thơ cũ mà mới” qua email.

 

Mai Em

 

Bây giờ là 3 AM.
Anh đang ngồi trước máy
Gõ những trang cuối cùng cho số chủ đề về Sáng Tạo
Anh mừng, thật là mừng
Đã 180 trang rồi Mai Em
Không biết kỳ này bỏ bài nào đi bài nào
Bài nào cũng giá trị

Anh em mình khi không mà lao vào con đường hệ lụy
Anh không biết làm cách gì để em đỡ lo
Ngày sang ngày chừng ấy văn thơ
Anh cảm thấy cuộc đời đen tối quá
Anh ao ước phải chi mình trúng số
Mướn thầy cò, sửa morasse thay em

 

Bây giờ là 3 AM
Sau khi lo giúp chị Y. làm vệ sinh cá nhân
Sau khi chúc chị Y. tiếp tục ngủ ngon
Anh xuống dưới hầm nhà
Mở lại cái máy
Mở lại trang đang viết lỡ dở
À, mừng quá đi thôi
Anh tìm thêm một vòng hoa để vinh danh Sáng Tạo ở trang đầu

Vòng hoa về nhóm
Vòng hoa về sự kết đoàn
Vòng hoa về tình bạn

Anh viết như thế này:

 

Chưa bao giờ có một tạp chí mà nhóm lại kết đoàn, và mãi đến sau mấy mươi năm, những người trong nhóm lại xem như niềm hãnh diện.
Phải, chưa bao giờ có một nhóm đã ngồi lại với nhau, dù những dị biệt, mỗi người một ý, để thẳng thắn trao đổi, thảo luận và để lại cho lịch sử văn học miền Nam bốn cuộc thảo luận về văn học nghệ thuật.

Nhớ rằng lúc ấy là vào năm 1960, chứ không phải vào những năm mà talawas đã lợi dụng Internet như là một diễn đàn thảo luận cách đây khoảng 10 năm hơn. Dù sôi nổi, dù mỗi người một ý, nhưng những cuộc trao đổi trên “forum” không còn để lại dấu vết. Chỉ có Sáng Tạo. Sáng Tạo cách đây 50 năm hơn, đã làm một chuyện phi thường. Dù kẻ khen người chê. Dù người không thích, kẻ thích. Nhưng ít ra, nó cũng thực hiện một hiện tượng lịch sử.

Tại sao tôi nghĩ vậy. Bởi vì tôi cũng đã từng có mặt trong những cuộc thảo luận talawas. Bởi vì tôi có kinh nghiệm ngay trên tạp chí này. Nhóm Thư Quán Bản Thảo. Trước đây bốn người, nay chỉ còn hai. Bởi vì chúng tôi không thể dung nạp những ý kiến dị biệt lại với nhau, vì chủ trương của tờ tạp chí.

Tôi rút từ kinh nghiệm của mình để nói lên một điều mà tôi cho là đẹp nhất của Sáng Tạo. Đó là sự kết đoàn. Kết đoàn từ số 1 đến số cuối cùng, và mãi đến bây giờ.

Khó có một tạp chí nào lại có một tập họp gắn bó keo sơn lại với nhau như vậy.

Và THƯ QUÁN BẢN THẢO cũng tiếp tục những gì mà Sáng Tạo đã đi: Đoàn kết, Tình thân. Và Tình yêu văn chương vô bờ bến.

Thưa anh Trần Hoài Thư rất kính mến,

Những gì anh mong mỏi đã thành tựu viên mãn. Tất cả mọi người đều như thấy có sự hiện diện của anh trong ngày tang lễ. Làm sao giải thích được lúc đi đến nhà quàn ở New Jersey ngày thứ Bảy (8/6), ba nhóm trong tiểu bang Virginia xuất phát từ ba ngả khác nhau lại cùng dừng chân và gặp nhau ở Delaware Rest Area. Những cái ôm thật chặt từ những người mới gặp nhau lần đầu mà tưởng như đã quen nhau từ lâu. Ngoài những chia sẻ về anh trong tang lễ từ các anh Phạm Cao Hoàng, Phạm Văn Nhàn, Nguyễn Minh Nữu, Tô Thẩm Huy, Trần Trung Đạo, ... làm mọi người rất xúc động; trong bữa tiệc thân mật tại nhà anh chị Phạm Cao Hoàng vào hôm sau (9/6), những chia sẻ từ các anh Phạm Văn Nhàn, Tô Thẩm Huy, Phạm Cao Hoàng, chị Lãm Thúy và bạn Thục Uyên, thêm một lần nữa, khẳng định điều này.

Bằng nghị lực, bằng tình yêu, anh cùng chị Yến đã làm hết sức mình cho văn học Việt Nam thời chiến (1954-1975), trả lại cho những người cầm bút ở miền Nam, nhất là những người Lính VNCH đã ngã xuống trên các trận tuyến, một vị trí xứng đáng, góp phần đập tan những luận điệu tuyên truyền của “bên thắng cuộc” gán ghép, nào là văn chương thực dân mới, nọc độc, đồi trụy, phản động, v.v...

Anh đã lo cho chị Yến, người yêu dấu nhất đời của anh, đến giây phút cuối cùng.

Giờ đây anh hãy an nghỉ.

Xin vĩnh biệt anh!

 

Trần Thị Nguyệt Mai

Tháng 6/2024