Lời Giới Thiệu: Từ tháng 5/2023 đến cuối năm 2025, kênh đào Funan
Techo – dự án biểu tượng dân tộc Khmer do hai cha con Hun Sen và Hun Manet
quyết liệt thúc đẩy – đã chính thức bước vào giai đoạn thi công thực địa, với
sự tái khẳng định tài trợ 1,7 tỷ USD từ Trung Quốc. Dài 180 km, lấy nước trực tiếp từ cả hai phân lưu
chính của sông Mekong (đầu nguồn sông Tiền và sông Hậu), con kênh không chỉ khó
đạt được mục tiêu rút ngắn lộ trình và giảm chi phí vận tải như Cam Bốt tuyên truyền, mà còn có nguy
cơ: (1) làm suy giảm nghiêm trọng
lưu lượng nước mùa khô về hạ lưu, (2)
chặn
đứng phù sa, (3) đẩy
nhanh xâm nhập mặn sâu thêm hàng chục kilômét, (4) đe dọa trực tiếp sinh kế của hơn
20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long.
Trong khi Phnom Penh liên tục
khẳng định “lợi ích quốc gia thuần túy” và “không ảnh hưởng đáng kể”, thì các
phân tích độc lập và Việt Nam lại chỉ ra hàng loạt thiếu sót: thiếu đánh giá
tác động môi trường xuyên biên giới minh bạch, chi phí thực tế có thể vượt xa
con số công bố, và rủi ro sinh thái lâu dài chưa được giải quyết thỏa đáng.
Bài viết ghi lại hành trình hai
năm bảy tháng đầy căng thẳng ngoại giao, nghi ngại kỹ thuật và lo âu môi trường
của một dự án đang thay đổi vĩnh viễn số phận dòng Mekong hạ lưu. Tiếng chuông
chùa rộn ràng ngày động thổ 5/8/2024 có thực sự là lời chúc phúc cho Cam Bốt, hay đang ngân lên một hồi
chuông cảnh tỉnh cho cả lưu vực sông Mekong? Phạm Phan Long _ VEF
*
Đây là bài viết thứ 7 nhằm Cập Nhật Tiến Độ Kênh Đào
Funan Techo từ tháng 05.2023 cho tới tháng 12.2025
Hình 1: Ngày 16 tháng 9 năm 2025 Phó Thủ tướng Cam Bốt Sun Chanthol (thứ hai từ trái) cho biết trong cuộc hội đàm
với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (thứ hai từ phải), Bắc Kinh tái
khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ tài chính 1,7 tỉ USD cho dự án Kênh đào Funan Techo — tạo cơ sở tài chánh vững chắc để triển khai dự án kênh đào Funan Techo dài 180 km, nối hệ thống sông
Mekong–Bassac với Vịnh Thái Lan. (The Cambodia
Daily, 18.09.2025).
DIỄN TIẾN 2 NĂM 7
THÁNG KÊNH FUNAN TECHO 05/2023 – 12/2025
_
19/05/2023: Hai tháng trước khi rời chức Thủ
Tướng, ông Hun Sen đã chủ
trì một buổi họp nội các đưa ra quyết định về “Dự án Đường Thủy
Tonlé Bassac và Hệ Thống Hậu Cần (The Tonle Bassac
Navigation and Logistics System Project) hay còn được gọi
là Kênh Funan Techo. Dự án được toàn thể Quốc Hội Cam Bốt
thông qua và sau đó vào ngày 07/06/2023, Chính phủ Cam Bốt
đã quyết định thành lập Ủy Ban Liên Bộ để triển khai dự án Kênh đào Funan
Techo.
_ Ngày 8/8/2023: Chính phủ Cam Bốt
đã gửi tới Ban Thư Ký Ủy Hội Sông Mekong MRC một thông báo về “Dự án Kênh đào nội địa Funan
Techo” nhằm
phục hồi một hệ thống đường thủy đã được xây dựng và vận hành từ triều đại Đế
chế Funan Khmer [sic] có từ 500 năm trước Công Nguyên.
· Con kênh sẽ kết nối 4 tỉnh Kandal,
Takeo, Kampot và Kep nhằm cải thiện giao thông đường thủy trong lãnh thổ Cam Bốt
cho các cộng đồng cư dân địa phương. Dự án dự trù được khởi công vào cuối năm
2024 và bắt đầu vận hành 2028.
· Với những chi tiết kỹ thuật: kênh di
chuyển 2 chiều, có chiều dài 180 km, rộng 100 m phía trên nguồn và 80 m phía
dưới nguồn, độ sâu 4 m tới 5,4 m, với 3 âu tàu (shiplocks) với lượng nước xả
tối đa 3,6 m3/giây,
với 11 cây cầu, chiều dài chính 161 m, cầu vượt 520 m.
· Theo thông báo này, thì ảnh hưởng
tiêu cực của dự án là không đáng kể, nhưng đem lại nhiều lợi ích tích cực cho
người dân Cam Bốt, như cải thiện mạng lưới thủy vận,
kích thích phát triển kinh tế và xã hội, giảm thiểu lũ lụt ở các tỉnh Kandal,
Takeo, bảo đảm an toàn lương thực cho cư dân địa phương bằng phát triển nông
ngư nghiệp. Dự án kênh Funan Techo này được xem như nằm trong Chiến lược Một
Vòng Đai, Một Con Đường / BRI (Belt and Road Initiative) của Trung Quốc,
sau khi được một đại công ty Trung Quốc CCCC là China Communications
Construction Company nghiên cứu về tính khả thi với kinh phí xây dựng là 1,7 tỷ USD, dự trù do BRI tài trợ.
Hình 2: Con kênh Funan Techo lấy nước từ cả
2 phân lưu (distributaries) sông Mekong: Mekong Hạ đầu nguồn của Sông Tiền và Sông
Bassac là đầu nguồn của Sông Hậu khi chảy vào Việt Nam. Bản đồ của MRC với chi tiết bổ sung
bởi Trung Tâm
Stimson.
_ Ngày 14/9/2023: Hun Manet, con trai trưởng của Hun
Sen lần đầu tiên với cương vị là tân Thủ Tướng Cam Bốt
đã chính thức tới thăm Bắc Kinh gặp Chủ tịch Tập Cận Bình với hứa hẹn sẽ tiếp
tục thắt chặt hơn nữa mối giao hảo sắt son đang có tốt đẹp giữa hai nước có từ
thời thân phụ ông là cựu TT Hun Sen.
_ Ngày 11/10/2023: Sun Chanthol Đệ nhất Phó
Thủ tướng kiêm Phó chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt
đã ký kết tại Phnom Penh một Khung Thỏa Thuận sơ bộ [Framework Agreement] với ông Chu
Dũng (Zhou Young) đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc [CRBC] về Dự án Kênh
Funan Techo có tên gọi ban đầu là Dự án Hệ thống Thủy lộ và Hậu cần
Tonle Bassac (Tonle Bassac Navigation & Logistics System Project).
_ Ngày 17/10/2023: Chỉ 6 ngày sau buổi ký kết sơ bộ ở
Phnom Penh, Thủ tướng Hun Manet đã cầm đầu một phái đoàn sang Trung Quốc, đích
thân chủ tọa buổi ký kết chính thức cấp chính phủ tại Bắc Kinh, với Phó Thủ
tướng Sun Chanthol là đại diện chính phủ Cam
Bốt và phía Trung Quốc là các đại diện
Công Ty Cầu Đường CRBC (China Road and Bridge Corporation) dự trù sẽ
khởi công vào cuối năm 2024. Bao gồm trong lễ ký kết này có các quan chức
của Bộ Bưu điện và Viễn Thông Cam Bốt (MPTC / Ministry of Posts and
Telecommunications) cùng với các đối tác của Công ty Kỹ thuật Viễn thông Hoa Vi
(Huawei) Trung Quốc.
_ Ngày 25/10/2023: Ngay sau chuyến thăm Bắc Kinh trở về,
TT Hun Manet đã rất hùng biện, tung ra một chiến dịch vận động cho Dự án Kênh
Funan Techo với hứa hẹn đem lại cho đất nước Cam Bốt
những phúc lợi về kinh tế và xã hội, xa hơn nữa, con kênh còn mang tính biểu
tượng lịch sử của dân tộc Khmer. Báo chí cùng hệ
thống truyền thông Cam Bốt đã đóng một vai trò quan trọng và
tích cực trong cuộc vận động toàn dân cho những bước tiến hành nhảy vọt của dự
án này.
_ Ngày 25/10/2023: Hơn 2 tháng sau Thông báo của Cam Bốt
với MRC, phía Việt Nam hầu như hoàn toàn bị động. Bộ Chính Trị Hà Nội gần như bị đặt
trước một tình trạng đã rồi (fait accompli), chưa biết phải ứng xử ra sao và
hình như đang còn trong giai đoạn “thu thập ý kiến” để rồi
sẽ có thảo luận giữa các chuyên gia, sau đó mới có “đúc kết” để báo cáo lên Thủ
tướng. [sic] Với báo chí truyền thông trong nước, khi mà tên con Kênh
Funan Techo còn như một cấm kỵ (tabou), chưa được Tuyên giáo bật đèn xanh thì
không thể nhắc tới hay bình luận gì.
_ Ngày 15/12/2023: Trong cuộc viếng thăm chính
thức Hà Nội, TT Cam Bốt Hun Manet đã giải thích cho người
đồng cấp Việt Nam TT Phạm Minh Chính rằng Dự án Funan Techo sẽ không ảnh hưởng
tới hệ thống dòng chảy sông Mekong, do con kênh đào chỉ chuyển nước từ sông
Bassac – mà ông Hun Manet đã cố tình tránh né gọi
đó là một phụ lưu (tributary), trong khi chính danh sông
Bassac là một phân lưu (distributary) của sông Mekong và là đầu nguồn
sông Hậu.
_ Ngày 27/12/2023: Trước sự chỉ trích từ trong và
ngoài nước, cho rằng khi Cam Bốt vay thêm 1,7 tỷ USD cho Dự án Kênh đào Funan Techo, đất nước Cam Bốt sẽ bị
lún sâu hơn nữa vào bẫy nợ TQ. Để giải tỏa dư luận bất lợi đó, Bộ trưởng Thông Tin Cam Bốt
đã khẳng định là Kênh Đào Funan Techo sẽ được triển khai theo mô hình BOT / Xây dựng, Vận hành, Chuyển
giao (Build, Operation, Transfer). TT Hun Manet cũng xác nhận: “Cam Bốt không vay tiền Trung Quốc để xây dựng con kênh, nhưng sẽ tiến
hành xây dựng với sự hợp tác của khu vực tư nhân (private
sector) từ phía Cam Bốt với 51% hoặc nhiều hơn, và phần
còn lại là do các công ty xây dựng TQ CRBC (China Road and Bridge Corporation) và CCCC
(China Communications Construction Company, Ltd.) với hình thức BOT”. Cần lưu ý, hai công ty TQ ký kết với
Cam Bốt
là công ty quốc doanh của nhà nước Trung Quốc.
_ Ngày 26/03/2024: Cựu TT Hun Sen, nay là Chủ tịch
Thượng viện Cam Bốt trong chuyến đi tới Đảo Hải Nam tham
dự Hội nghị Diễn Đàn Châu Á Bác Ngao 2024 (Boao
Forum for Asia / BFA), với chủ đề “Châu Á và Thế giới: Thách thức
chung, Trách nhiệm chung”, ông Hun Sen đã cố gắng tìm thêm sự hậu
thuẫn từ Bắc Kinh liên quan tới dự án Kênh đào Funan Techo. Với mục đích
đó, Hun Sen đã gặp Triệu Lạc Tế, Ủy viên Thường vụ Bộ Chính Trị Đảng Cộng Sản
TQ, Hun Sen cũng điện đàm với ông Trần Trọng, Phó TGĐ Tập Đoàn Xây Dựng Giao
Thông TQ (CCCC / China Communications Construction Company Ltd.) và đã được ông
Trần Trọng thông báo về tiến độ Kênh đào Funan Techo, cùng với các dự án đường
cao tốc khác trên lãnh thổ Cam Bốt.
_ Ngày 09/04/2024: Vẫn là Hun Sen, với tư cách là Chủ
tịch Thượng Viện Cam Bốt đã lên tiếng phủ nhận con kênh Funan
Techo sẽ tạo thuận cho các tàu quân sự TQ từ Căn cứ Hải Quân Ream đi ngược
dòng sông Mekong. Ông viết trên Diễn Đàn X (Twitter): “Tại sao Cam Bốt
lại đưa quân TQ vào đất nước của mình, điều đó vi phạm Hiến Pháp. Và tại sao TQ
lại đem quân vào Cam Bốt, đi ngược với nguyên tắc tôn trọng
sự độc lập của Cam Bốt.” Hun Sen đã đáp trả một bài báo
tiếng Việt ra ngày 18/03/2024 cho rằng dự án Kênh Funan Techo có “công dụng
kép” (dual-use), tạo thuận cho sự hiện diện quân sự TQ vào sâu trong lãnh
thổ Cam Bốt, sát với biên giới VN. [The Straits Times 09/04/2024 ]
_ Ngày 11/04/2024: Trong cuộc họp báo thường kỳ,
Phó phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao VN Đoàn
Khắc Việt đã nêu quan điểm VN về Dự án kênh đào Funan Techo,
nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc hợp tác để quản lý và sử dụng hiệu quả
bền vững nguồn nước sông Mekong. VN cũng đề nghị Cam Bốt phối
hợp chặt chẽ với VN và Ủy Hội Sông Mekong MRC trong việc chia sẻ thông tin và
đánh giá tác động của công trình này đối với tài nguyên nước và hệ sinh thái
của ĐBSCL, để đảm bảo lợi ích hài hòa của các quốc gia ven sông và người dân
sinh sống trong lưu vực.
_ Ngày 23/04/2024: Lần đầu tiên Ủy Ban Sông
Mekong Việt Nam tổ chức tại thành phố Cần Thơ một Hội nghị cấp quốc gia để “Tham vấn về Dự án Kênh đào
Funan Techo của
Cam Bốt, thực hiện Hướng dẫn Đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới TbEIA
(Transboundary Environmental Impact Assessment) của Ủy hội Mekong quốc tế” cùng
với kết quả thực hiện Thủ tục Thông Báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận PNPCA như
với các dự án thủy điện Pak Beng, Pak Lay và Luang Prabang của Lào.
_ Ngày 29/04/2024: Cựu TT Hun Sen nay là Chủ tịch
Thượng viện đã đưa ra lời khẳng định đanh thép là dự án Kênh đào Funan
Techo sẽ được tiến hành như hoạch định cho dù có sự chống đối từ phía chính phủ
Việt Nam. Ông
nhấn mạnh thêm đây là chủ quyền của Vương quốc Khmer. Hun Sen không còn giữ gìn ngôn từ
ngoại giao, ông gay gắt lên giọng: “Cam Bốt không còn thấp bé hơn Việt
Nam, Hun Sen chưa hề có một quyết
định sai lầm nào trong 47 năm qua. Cam Bốt không thấp kém để cho quân đội Trung
Quốc triển khai trên lãnh thổ mình và biết cách tự bảo vệ, không cần tới Việt
Nam phải quan tâm. [sic]
_ Ngày 07/06/2024: Trong dịp tới dự buổi lễ khánh thành
Cảng Đa năng tại tỉnh Kampot (Multipurpose Port Kampot), TT Hun Manet đã chính thức thông báo Lễ
Động thổ Kênh đào Funan Techo sẽ là ngày 5 tháng 8, ông Hun Manet nói rõ
51% tiền đầu tư sẽ do các nhà tài chánh Cam
Bốt. Trước đây, dự trù 100% tiền đầu tư
là từ nước ngoài TQ nhưng “nay tôi xác định là dự án FTC không còn hoàn
toàn do nước ngoài sở hữu (entirely foreign-ownwed). Cam Bốt sẽ là
đầu tư chính với 51% là một liên doanh (Joint Venture) với 2 công ty nhà nước là Cảng
tự trị Sihanoukville [PAS] và Cảng tự trị Phnom Penh [PPAP]. Đây là hai nhà đầu
tư chính của Cam Bốt, họ sẽ kết hợp với các công ty tư
nhân khác nữa”. Ông cũng phủ nhận những ý kiến cho
rằng nhà nước vay tiền ngoại quốc thể thực hiện dự án. Ông giải thích, để
hoàn tất xây dựng con kênh này cần khoảng thời gian từ 4 năm (2028) tới 6 năm
(2030).
_ Ngày 21/06/2024: Trong cuộc hội thảo trực tuyến
có tên là “The Funan Techo Canal:
Redefining Connectivity, Reshaping Politics” của ISEAS Yusof Ishak Institute
tổ chức từ Singapore, trao đổi giữa 3 chuyên gia TS Vannarith Chheang (Chairman
of Angkor Social Innovation Park), TS Lê Hồng Hiệp (nghiên cứu viên cao cấp và
điều phối chương trình Nghiên cứu VN tại Viện ISEAS Yusof Ishak Institute) và
Brian Eyler (thuộc TT Stimson) về dự án Kênh đào Funan Techo. Theo TS
Vannarith, không như dự kiến ban đầu, TQ tỏ ra không mặn mà với đầu tư 100%
vào dự án Funan Techo, nên Cam Bốt nay trở thành chủ đầu tư chính của
dự án này. Nhưng con số 1,7 tỷ được coi là quá thấp so với con kênh đào 130 km bên TQ chi
phí đã trên 10 tỷ USD. Như vậy trong thực tế, chi phí xây con kênh Funan Techo 180
km sẽ phải là trên 10 tỷ USD chứ không như ước tính ban đầu là 1,7 tỷ.
_ Ngày 01/07/2024: TT Hun Manet từ tỉnh Kompong Cham,
một lần nữa đã chính thức thông báo cho toàn dân là Lễ Động Thổ Kênh đào
Funan Techo sẽ được tổ chức vào ngày 5 tháng 8 năm 2024 nhân dịp sinh nhật của ông Hun
Sen. TT Hun Manet còn nêu rõ Kênh
đào Funan Techo chính là biểu tượng cho chủ nghĩa dân tộc Khmer do chính
thân phụ ông đề xướng. Trong cùng ngày 01/07/2024, chính Chủ tịch
Thượng viện ông Hun Sen cũng kêu gọi tất cả
các chùa chiền trên toàn quốc hãy cùng đánh chuông, trống, phèng la sáng ngày 05/08/2024
và cả bắn pháo hoa vào buổi tối để chào mừng sự kiện trọng đại của Vương Quốc Cam Bốt,
ngày khởi công siêu dự án Kênh đào Funan Techo, và cũng “để chứng tỏ sự ủng
hộ của toàn dân đối với dự án này”.
_ Ngày 15/07/2024: KS Phạm Phan Long VEF, người từng bền
bỉ theo dõi những suy thoái môi trường của lưu vực sông Mekong rất sớm từ 1995,
đã có một bài phân tích thấu đáo và thuyết phục về những
mối quan ngại đối với Dự án Kênh đào Funan Techo trên tập san trực tuyến chuyên về môi
trường Mongabay, với 5 luận điểm quan trọng về những khiếm khuyết của Dự án
FTC: (1) nguồn tài chính còn mơ hồ, (2) thiếu nghiên cứu tác động môi trường
xuyên biên giới (TbEIA), (3) trở ngại cung cấp nước cho canh tác, (4) dự tính
kinh phí quá thấp cho dự án và tiên liệu về doanh thu quá cao, (5) vận chuyển
qua Kênh FTC sẽ tốn kém và mất thời gian hơn là qua các cảng của ĐBSCL Việt
Nam.
Hình 3: Tuyến
đường đỏ AB Việt Nam - Kênh AC Funan Techo - Tuyến Cam Bốt Cà
Mau màu xanh; KS Phạm Phan Long nhận định: vận
chuyển qua Kênh FTC sẽ tốn kém và mất thời gian hơn là qua các cảng của ĐBSCL
Việt Nam.
_ Ngày 5 tháng 8 năm 2024: Lễ động thổ của
Dự án Kênh đào Funan Techo, TT Hun Manet – con trai ông Hun Sen nêu rõ Kênh đào Funan Techo
chính là biểu tượng cho chủ nghĩa dân tộc Khmer.
Hình 4: Lễ động thổ kênh Funan Techo với tràn
ngập cờ xí tại ngôi làng nhỏ Prek Takeo, huyện Kien Svay, tỉnh Kandal ngày
05.08.2024, do con trai ông Hun Sen, nay là Thủ Tướng Hun Manet chủ tọa. Phía trước khu nhà máy là dàn khẩu
hiệu tiếng Khmer cực lớn: “Chúng tôi ủng hộ Kênh Funan Techo”, đây là điểm khởi
đầu của khúc kênh đào (1) dài 20 km, lấy nước từ Sông Mekong Hạ
(Lower Mekong) là một dòng chính đầu nguồn Sông Tiền trước khi chảy vào ĐBSCL,
Việt Nam. [nguồn: Khmer Times 05.08.2024]
Những bước tiến mới gần
đây:
Do có một giai đoạn
TQ lưỡng lự với khoản đầu tư 100% vào dự án Funan Techo, nên có một số dư luận đã chủ quan cho rằng FTC là một dự án chết. Tuy
nhiên không phải như vậy. Mặc dù có giai đoạn gặp khó khăn do sự dè dặt từ TQ –
cho dù tiến độ nhanh hay chậm, nhưng với quyết tâm của triều đại họ Hun, thì
FTC vẫn được kích hoạt, tiến về phía trước, bất chấp các mối quan tâm về tài
chánh và tác động môi trường.
_ Ngày 26/02/2025: Trung tâm Hành động Bom mìn Cam Bốt
(CMAC / Cambodian Mine
Action Centre) tiến hành một chiến dịch lặn để tìm kiếm
bom mìn chưa nổ (UXO) trước khi xây dựng Dự án Kênh đào Funan Techo. Tổng Giám
đốc CMAC, ông Heng Ratana, đã đăng trên mạng xã hội rằng CMAC đã được giao
trách nhiệm triển khai lực lượng để rà phá bom mìn chưa nổ (UXO) do các tàn
tích chiến tranh nhằm bảo đảm an toàn cho việc xây dựng kênh đào.
_ Ngày 18 tháng 7
năm 2025: Theo Khmer Times 18/07/2025, các chuyên gia
rà phá bom mìn đã loại bỏ được 50% UXO ở Đoạn 1 của kênh đào Funan Techo, bất
chấp những thách thức về môi trường và hậu cần do khó khăn về thời tiết. Ông
Ratana khẳng định dù gặp khó khăn, tiến độ dự án vẫn đúng kế hoạch. Khúc đoạn 1
của kênh, kéo dài 21 km từ Prek Takeo trên sông Mekong đến Prek Por trên sông
Bassac thuộc tỉnh Kandal, là một phần quan trọng của dự án tuyến đường thủy dài
180 km. Mặc dù bốn tỉnh con kênh đi qua
đã được cho là không còn mìn bẫy, nhưng CMAC vẫn tiếp tục kiểm tra phát hiện các
UXO còn sót lại có nguy cơ gây nguy hại cho đội ngũ xây dựng và cản trở tiến độ
phát triển của dự án. Cam Bốt là một trong
những quốc gia bị ô nhiễm mìn nặng nề nhất thế giới, với ước tính từ 4 đến 6
triệu mìn và UXO còn sót lại sau nhiều thập kỷ xung đột kết thúc vào năm 1998.
Người phát ngôn Bộ
Công trình Công cộng và Giao thông Vận tải, ông Phan Rim, cho biết công tác phân
định ranh giới Đoạn 1 đã hoàn thành vào tháng 12 năm ngoái. Cũng theo đánh giá
của Bộ Công trình Công cộng và Giao thông Vận tải, dự án FTC sẽ ảnh hưởng đến
2305 gia đình trên diện tích 180 ha đất, với khoảng 1,6 triệu người sinh sống
dọc theo tuyến kênh.
_ Ngày 16/09/2025: Qua China
Communications Construction Company (CCC), Trung
Quốc đã tái khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ tài chính 1,7 tỉ USD cho dự án Funan Techo — tạo cơ sở tài chánh vững chắc để tiến hành dự án kênh
đào Funan Techo dài 180 km, nối hệ thống sông Mekong–Bassac với Vịnh Thái Lan. Phó Thủ tướng Cam
Bốt Sun
Chanthol cho biết như vậy trong
cuộc hội đàm ngày 16 tháng 9 năm 2025 với Bộ
trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị. (The Cambodia
Daily) [1]
Tóm lại:
Với tiền và kỹ thuật được bảo
đảm yểm trợ từ Trung Quốc, Dự án Funan Techo
Canal đang bước vào giai đoạn xây dựng thực tế — với nạo vét sớm
nhất từ cuối năm 2025 — sau khi đã hoàn tất giai đoạn
chuẩn bị đất đai và huy động vốn. Nếu mọi thứ diễn ra đúng tiến độ, kênh đào dự
kiến hoàn tất vào khoảng năm 2028. Tuy nhiên, khoản tác động môi trường —
đặc biệt đối với dòng chảy và nguồn nước ở lưu vực Mekong — vẫn là vấn đề được
cộng đồng quốc tế và các nước láng giềng theo dõi sát sao.
TÁC ĐỘNG KÊNH
ĐÀO FUNAN TECHO KHI HOÀN TẤT
Vậy điều gì sẽ xảy
ra khi Kênh đào Funan Techo hoàn tất, và đi vào hoạt động?
Vì sao Con Kênh Funan
Techo gây nhiều mối lo ngại?
Vì thiếu minh bạch, thiếu thông tin chi tiết
từ phía dự án — khiến các quốc gia liên quan (như Việt Nam) và cộng đồng quốc
tế khó đánh giá, giám sát, bảo vệ lợi ích chung. Phải nói đây là phần rất đáng lên án về phía chính quyền Phnom Penh – được
đánh giá như một hành động đơn phương của Hun Sen – Hun Manet phá vỡ Tinh thần
Hiệp định Mekong 1995.
_Vì quy mô lớn (kênh
dài ~180 km, đi qua nhiều tỉnh, dọc lưu vực sông Mekong) nên tác động có thể
lan rộng xuyên biên giới (transboundary impacts) — ảnh hưởng toàn bộ
hệ thống sông Mekong, ĐBSCL, trên nông nghiệp, thủy
sản, môi trường, người dân.
_ Vì tính phức tạp
sinh học & thủy văn: lưu vực Mekong với một hệ sinh
thái rất mong manh,
phụ thuộc vào dòng chảy tự nhiên, phù sa, lũ — nên rủi ro càng gia tăng với các công trình lớn như FTC.
_ Vì hậu quả lâu dài
và có thể không phục hồi: hủy hoại môi trường sống, giảm đa dạng sinh học, xói
mòn đất.
Khi kênh đào Funan Techo hoàn tất có thể gây ra những tác động lớn xuyên biên giới.
1. Thay đổi dòng
chảy nghiêm trọng: ĐBSCL sẽ thiếu nước trầm
trọng
Kênh đào làm phân
tán dòng chảy và lấy một lượng nước đáng kể từ hệ thống sông Mekong.
_ Lượng nước mùa khô
xuống hạ lưu giảm mạnh: ĐBSCL sẽ bị khô hạn rộng. Nhiều kênh rạch nội
đồng sẽ cạn kiệt; các tầng nước
ngầm bị khai thác quá mức khiến nạn đất sụt lún tăng nhanh. Hàng triệu người
thiếu nước sinh hoạt, nước tưới tiêu.
_ Có thể dẫn đến
khủng hoảng nước quy mô lớn ở vùng sản xuất nông nghiệp, cây trồng và trầm trọng nhất là ĐBSCL của
Việt Nam.
2. Xâm nhập mặn sâu
lấn sâu hơn 50–100 km, làm mất khả năng trồng lúa & cây trái
_ Độ mặn
có thể vượt mức chịu đựng của lúa, cây trái, thủy sản nước ngọt. Nhiều tỉnh ven biển (Bến Tre, Trà
Vinh, Sóc Trăng…) sẽ mất 30–70% diện
tích canh tác.
_ Hậu quả
dây chuyền khi nước ngọt ít, mất rừng ngập mặn, bờ biển thêm xói lở, nạn ngập mặn
càng gia tăng.
_ ĐBSCL có nguy cơ mất
vai trò “vựa lúa – vựa trái cây – vựa thủy sản” của cả nước, ảnh hưởng tới an toàn lương thực không chỉ của Việt Nam mà cả
với thế giới.
3. Giảm mạnh phù sa:
Đất bị cằn cỗi, sa mạc hóa, sạt lở hai bên bờ sông sẽ bị tăng theo cấp số nhân
Phù sa đã bị giữ lại trong các hồ chứa đập thủy điện thượng nguồn, cộng thêm với dòng chảy thay đổi: mỗi năm ĐBSCL thiếu
hàng chục triệu tấn phù sa, đất nông nghiệp
nhanh chóng bạc màu, canh tác phụ thuộc hoàn toàn
vào phân hóa học, gây ô nhiễm môi trường thêm nghiêm trọng.
Sông Tiền – Sông Hậu do “nước đói phù sa - hungry water” khiến bờ sông bị xói lở bờ nghiêm
trọng hơn, cuốn sập nhà cửa và công trình hạ tầng.
Các mô hình dự báo
cho thấy nếu mất 50–70% phù sa, nhiều đoạn sông có thể sạt lở “mất kiểm soát”.
4. Thêm ô nhiễm đất và nước do đất phèn (acid sulfate
soil)
Nếu con kênh đào
sâu vào vùng đất phèn
nặng: đất bị oxy hóa tạo ra axit sulfuric, làm pH xuống cực thấp, có thể thải ra các kim loại nặng như: arsenic, cadmium,
chì… Axit + kim loại nặng lan vào các kênh rạch, do nguồn nước độc hại, cá và các loài thủy sinh có thể chết hàng loạt. [ *Rồi còn phải kể thêm lượng
arsenic trong dòng chảy Mekong đang ngày càng gia tăng do Trung Quốc khai thác
các mỏ đất hiếm trên các quốc gia thượng nguồn như Myanmar, Lào…]
Đây là một
trong những kịch bản nguy hiểm và khó phục hồi nhất,
vì ô nhiễm acid sulfate có thể tồn tại lâu dài hàng
chục năm.
5. Mất sinh cảnh tự
nhiên, mất đa
dạng sinh học, vùng hạ lưu Mekong suy sụp
Tác động có thể bao
gồm:
·
Do đường kênh đi qua chắn ngang đồng
bằng ngập lũ tự nhiên — nơi rất nhiều loài thủy sinh, chim, động vật hoang dã
sinh sống. Việc đào kênh, san lấp, phá đất có thể gây hủy hoại môi trường sống,
phân mảnh sinh cảnh, giảm đa dạng sinh học trên môi trường – xã
hội trong toàn lưu vực Mekong.
·
Mất vùng ngập lũ mùa mưa vốn là nơi sinh sản của hàng trăm loài
cá.
·
Di cư cá bị gián đoạn, sản lượng thủy sản
sụt giảm nghiêm trọng.
·
Suy giảm các loài chim nước, loài đặc thù vùng biên giới
Cam Bốt – Việt Nam.
·
Có thể gây sụp đổ hệ sinh thái thủy sản vùng hạ lưu Mekong kể cả Cam Bốt, ảnh hưởng hàng
chục triệu người phụ thuộc vào cá là nguồn protein chính.
6. Sụt lún &
xâm thực bờ biển tăng tốc
Do thiếu phù sa và
nước ngọt:
· ĐBSCL sẽ
lún nhanh. Vùng Bờ biển Trà Vinh – Bạc Liêu – Cà Mau có thể mất
10–20 m mỗi năm khiến nhiều khu dân cư ven biển bắt buộc phải di dời (Environmental
refugees).
· ĐBSCL có thể trở
thành một trong những vùng dễ tổn thương nhất thế giới do nước biển dâng, cộng thêm với tích lũy hậu quả các công trình “nhân tai” – Kênh Funan
Techo là một yếu tố nhân tai đáng kể.
7. Khủng hoảng sinh
kế: Di cư nội địa & quốc tế quy mô lớn
Nếu nguồn nước –
đất – thủy sản suy giảm nặng: Hàng triệu người mất nguồn sống
trong nông nghiệp, cây trồng và thủy sản. Các cộng đồng cư dân sống
ven sông, ven biển bị bắt buộc phải di dời, tái định cư (resettlement).
Di cư nội địa tăng
mạnh lên các thành phố lớn như Sài Gòn, Bình Dương, hoặc
sang các nước láng giềng
Cam Bốt, Lào, Thái Lan - là những nơi mà họ cũng không được đón
nhận.
Một số nghiên cứu
mô phỏng cho thấy nếu Mekong suy kiệt, hàng triệu người có thể phải di rời ĐBSCL trong vài thập niên tới.
8. Xung đột nguồn
nước giữa các quốc gia hạ lưu
Nếu tác động lớn
xảy ra mà thiếu hợp tác về cơ chế chia sẻ
thông tin:
_ Việt
Nam, Lào, Thái Lan có thể tăng yêu cầu Cam
Bốt đàm phán cấp nhà
nước.
_ Quan hệ Cam Bốt – Việt Nam sẽ căng thẳng không chỉ ở
cấp chính phủ và cả giữa các cộng đồng dân cư sống trong lưu vực.
_ Các nước hạ lưu có
thể đối mặt với cạnh tranh nguồn nước ngày càng gay
gắt giống các lưu vực sông Nile hay Tigris–Euphrates.
Đây cũng
là kịch bản chính trị – xã hội xấu nhất.
9. Chuỗi tác động “nhân tai” lan rộng tới an ninh lương thực quốc gia
Với Việt Nam, nếu hệ sinh thái ĐBSCL bị suy kiệt: Việt Nam không còn khả năng xuất
khẩu lúa gạo quy mô lớn. Ngành thủy sản xuất
khẩu tôm, cá giảm, mất năng lực cạnh tranh. Giá lương thực
trong nước tăng mạnh.
Ảnh hưởng trực tiếp
đến không chỉ an ninh lương thực Việt Nam mà ảnh hưởng chuỗi
cung ứng lương thực thế giới.
Trong kịch bản này, có thể sẽ là một “cuộc chiến môi sinh không tiếng
súng” (an environmental war without gunfire) với thấp thoáng đâu đó là
Trung Quốc, không phải là Đặng Tiểu Bình 1979 – “Deng
Xiaoping gave Vietnam a lesson.”, nhưng lần này sẽ
là một Tập Cận Bình từ xa nhưng có đầy đủ khả năng thật sự “Cho Việt Nam một
bài học”.
TƯ TƯỞNG CHỈ
ĐẠO CỦA MAO TRẠCH ĐÔNG
Chiến lược của Bắc Kinh bấy lâu và cho tới hiện nay không mới, vẫn luôn
luôn nhất quán với “viễn kiến” của Mao Trạch Đông khi nói về triển vọng mở ra
Cửa Ngõ Tiến Về Phương Nam – Southern Gateway. Tại một cuộc họp trong năm 1965 của Bộ Chánh Trị
Đảng Cộng Sản Trung Hoa, Mao Trạch Đông rất sớm đã đưa ra một tư tưởng chỉ đạo: “Chúng ta phải
giành cho được Đông Nam Á bao gồm cả miền Nam Việt Nam, Thái Lan,
Miến Điện, Mã Lai, Singapore... Một vùng rất giàu có xứng đáng với
sự tốn kém cần thiết để chiếm lấy”. Và tấm bản đồ Trung Quốc trong
cuốn Lịch sử Trung Hoa Hiện đại xuất bản tại Bắc Kinh 1954 đã bao gồm Biển
Đông với các đảo Hoàng Sa Trường Sa và nhiều nước trong vùng Đông
Nam Á dĩ nhiên trong đó có Việt Nam sẽ như một tự trị khu trong
Trật Tự Nước Trung Hoa_ Pax Sinica. [Chương III, CLCD
BĐDS, Nxb Văn Nghệ 2000].
NGÔ THẾ VINH
19.05.2023 – 25.12.2025
*Những
bài viết liên quan:
1. Từ đế chế Phù Nam Khmer tới con kênh
lịch sử Funan Techo của Vương quốc Cam Bốt. Ngô Thế Vinh https://vietecologypress.blogspot.com/2023/10/tu-e-che-phu-nam-khmer-toi-con-kenh.html
2. Phù Nam Con Kênh Lịch sử và những
bước tiến hành dự án giữa triều đại Cha và Con. Ngô Thế Vinh https://vietecologypress.blogspot.com/2023/11/phu-nam-techo-con-kenh-lich-su-va-nhung.html
3. RFA Phỏng vấn BS Ngô Thế Vinh về Kênh
Funan và Đồng Bằng Sông Cửu Long
https://vietecologypress.blogspot.com/2023/12/rfa-phong-van-bs-ngo-vinh-ve-kenh-funan.html
4. Dự án Kênh Đào Funan Techo Ứng Xử
Giữa Việt Nam và Cam Bốt Cảnh Đồng Sàng Dị Mộng. Ngô Thế Vinh https://vietecologypress.blogspot.com/2024/04/du-kenh-ao-funan-techo-ung-xu-giua-viet.html
5. Chuông Nguyện Hồn Ai, Ngày 5 Tháng 8
Năm 2024 Lễ Động thổ Kênh Funan Techo https://vietecologypress.blogspot.com/2024/07/chuong-nguyen-hon-ai-ngay-5-thang-8-nam.html
6. Kênh Funan
Techo, sau Địa chấn 05.08.2024 Kết thúc một Khởi đầu, Vẫn còn thời gian Đòi
Công Lý cho 20 triệu cư dân ĐBSCL https://vietecologypress.blogspot.com/2024/09/kenh-funan-techo-sau-ia-chan-05082024.html