Ngô Thế Vinh là một tên tuổi đã thành danh ngay từ trước năm 1975 tại miền Nam Việt Nam. Ông đoạt Giải Văn Học Nghệ Thuật VNCH năm 1971 với tác phẩm Vòng Đai Xanh. Sau này ông có thêm hai giải thưởng: 1) Giải Văn Học Montréal 2002 Hội Quốc Tế Y Sĩ Việt Nam Tự Do với Cửu Long Cạn Dòng, Biển Đông Dậy Sóng và 2) Giải Văn Việt Đặc Biệt 2017 với Cửu Long Cạn Dòng, Biển Đông Dậy Sóng và Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch.
Một trùng hợp thật ngẫu nhiên khi tạp
chí văn học nghệ thuật Ngôn Ngữ phát hành vào tháng 2-2024 cũng vào dịp Tết
Giáp Thìn 2024 ra số đặc biệt giới thiệu Bác sĩ / Nhà văn / Nhà hoạt động môi
sinh Ngô Thế Vinh. Năm Rồng, giới thiệu người kết nghĩa với Cửu Long, tưởng
không còn gì thích hợp hơn.
Như trong bài Tựa viết cho tập truyện
“Mặt Trận Ở Sài Gòn”, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng nhận định: “Không có một khoảng
cách nào giữa tác giả và những trang viết của ông. Người đọc có cơ hội theo dõi
những tác phẩm của Ngô Thế Vinh, từ tiểu thuyết đầu tay Mây Bão xuất bản
vào thập niên 60 tại Sài Gòn, đến tập truyện Mặt Trận Ở Sài Gòn này, vào
giữa thập niên 90 ở California Hoa Kỳ, chắc chắn sẽ nhận ra ngay điều này: Ngô
Thế Vinh trong sách và Ngô Thế Vinh ngoài đời chỉ là một.” Thế nên người viết
mạo muội lần theo những trang sách, lắp ghép những mảnh puzzles đó đây, để mong
được biết thêm về ông. Hy vọng bài viết sẽ góp chút tài liệu nhỏ nhoi cho những
thế hệ sau tìm hiểu sâu hơn về cuộc đời và văn nghiệp của một thầy thuốc tận tụy
với bệnh nhân, một nhà văn luôn muốn hướng ngòi viết đến cải cách xã hội, có tầm
nhìn xa đã quan tâm sâu sắc tới vấn đề Kinh-Thượng ngay khi còn là sinh viên Y
khoa, và cũng là nhà môi sinh gióng tiếng chuông “Cửu Long cạn dòng, Biển Đông
dậy sóng” từ hơn 20 năm nay. Một luận án tiến sĩ về ông chắc chắn sẽ mở ra nhiều
vấn đề lý thú. Rất mong các bạn trẻ sẽ quan tâm.
Ngô Thế Vinh, chính quán tại Hà Nội,
nhưng ông chào đời ngày 1-4-1941 ở thị xã Thanh Hóa, nơi thân phụ ông là giáo
sư dạy Pháp văn tại Collège Thanh Hóa. Khi cuộc kháng chiến chống Pháp bùng
phát, với chính sách tiêu thổ kháng chiến, cả một thị xã bị san bằng, gia đình
ông phải tản cư về Bồng Trung, một làng quê bên bờ con sông Mã thuộc Liên khu
IV, được coi như an toàn khu thời bấy giờ [1]. Ông xuất thân trong một
gia đình trí thức. Thân phụ nguyên là giáo sư Pháp văn trung học Khải Định tại
Huế từ trước thập niên 1940s, khi ông chưa ra đời, cùng thời và cũng là bạn với
họa sĩ Mai Trung Thứ, là giáo sư hội họa tại trường này [2].
Gia đình ông có ba anh em trai, tất cả đều thành đạt. Anh cả Ngô Thế Cường
(1936 – 2022) nối nghiệp bố, nguyên Giáo
sư Anh văn trung học Nguyễn Trãi, Sài Gòn. Anh thứ Ngô Thế Hùng (1939 – 2023),
nguyên Dược sĩ Trung tá Quân lực VNCH và Ngô Thế Vinh là út, nhà văn, nguyên Y
sĩ Đại úy Quân lực VNCH.
Tuổi thơ đã được ông ghi lại: “... trên
những thửa lúa vàng, giữa tuổi ấu thơ, tôi đã cùng với đám trẻ quê nghêu ngao
hát bài Em Bé Quê và mấy bài ca kháng chiến khác của Phạm Duy. Ký ức chiến
tranh lúc đó chỉ là hình ảnh một thị xã Thanh Hóa đang nguyên vẹn đẹp đẽ bị san
bằng do chính sách “tiêu thổ kháng chiến” của Việt Minh. Liên Khu IV vẫn
được coi như an toàn khu, không có lính Tây Lê-dương đến càn quét, và cảnh bom
đạn nếu có là từ trên cao, với những chiếc máy bay Bê-Vanh-Nớp / B29 của Pháp
bay dọc theo con sông Mã, gầm rú trên bầu trời, rồi từng đợt xả xuống những
băng đạn lửa đum đum bắn chìm các thuyền đò, không có bộ đội chỉ có dân dã buôn
bán di chuyển trên sông. Cảnh tang thương chết chóc lớn nhất mà tuổi thơ tôi đã
chứng kiến là từng đợt máy bay Pháp bỏ bom oanh tạc ngôi chợ Rừng Thông với nhiều
máu me và xác chết.” [1]
THỜI THANH NIÊN
Năm 1952, khi được 11 tuổi, ông cùng
gia đình từ Thanh Hóa hồi cư về Hà Nội [1]. Rồi thời cuộc chuyển biến,
theo dòng người di cư năm 1954, gia đình ông trở lại Huế lần thứ hai. Cha ông
tiếp tục dạy tại trường Khải Định, còn NTV cũng đổi
trường từ trung học Chu Văn An (Hà Nội) chuyển sang trường Nguyễn Tri Phương rồi
Khải Định - Quốc Học (Huế). Năm 1955, khi 14 tuổi, một kỷ niệm vẫn đậm sâu
trong tâm trí là ngày ông được tuyên hứa – niềm mơ ước của hầu hết Hướng Đạo
sinh vừa nhập đoàn. NTV nhớ lại, “Đó là vào một buổi sáng tinh sương, trời đầy
sương mù, mặt trời chưa hoàn toàn ló dạng, nơi đồi Vọng Cảnh [tây nam cố đô Huế],
lúc ấy còn hoang sơ. Cũng chính tại nơi đây vào năm 1789, Vua Quang Trung đứng
trước ba quân ban lời hiểu dụ trước khi xuất quân ra Bắc tiêu diệt 20 vạn quân
Thanh nơi thành Thăng Long, một huyền sử rất ‘Quốc Văn Giáo Khoa Thư’ nhưng sao
chẳng thể nào quên... Tuy thời gian sinh hoạt Hướng Đạo rất ngắn ngủi, chỉ khoảng
hơn 2 năm, nhưng lại có một ảnh hưởng thật lâu dài với tôi cho tới những năm về
sau này.” Cũng trong năm đó, thân phụ ông
qua đời. Rồi khi hai anh đã đậu Tú Tài I & II cũng là lúc NTV học xong lớp
Đệ Tam (1957) gia đình ông chuyển vào Sài Gòn để chuẩn bị cho ba anh em vào đại
học. Lần chuyển trường thứ ba này, NTV học tại Chu Văn An (Sài Gòn) hai năm cuối
của bậc trung học. Trong cuộc phỏng vấn với nhà văn Nguyễn Mạnh Trinh năm 1996,
ông chia sẻ: “Vẫn còn mẹ và anh, nhưng tôi ra đời sớm. Vào ở Đại học xá Minh Mạng
khi vừa xong trung học” [3]. Đó là vào năm 1959, 18 tuổi, ông theo học
Đại học Khoa học Sài Gòn, là sinh viên lớp dự bị Y khoa PCB / Physique
Chimie Biologie niên khóa 1959-1960 [2]. Sau đó ông vào học trường
Y khoa Saigon.
Ông chia sẻ: “Bước vào năm đầu y khoa,
thay vì như các bạn đồng khóa tập trung vào học tập, tôi đã không được gương mẫu
như vậy, sớm say mê chuyện viết lách làm báo và cả rong chơi với giới nghệ sĩ
nhóm bạn Nghiêu Đề, thường
lui tới xóm Bùi Viện
gần Ngã tư Quốc tế, ngay từ lúc họ như những ‘viên ngọc ẩn thạch’, giới hội họa
như Nguyễn Trung, Cù Nguyễn, Lâm Triết, Nguyên Khai; nhóm thơ văn Trần Dạ Từ,
Nguyễn Đức Sơn / Sao Trên Rừng, Trần Tuấn Kiệt, Trần Đức Uyển / Tú Kếu, Nguyễn
Nghiệp Nhượng, Nguyễn Thụy Long, mỗi người một vẻ với khao khát nghệ thuật là mẫu
số chung mà họ hướng tới...” [2].
Hình 1: Những ngày thơ ấu ở Hà Nội 1953, hình chụp ba anh em và cụ thân sinh, kỷ niệm ngày Ngô Thế Vinh học sinh trường Hàng Than, mới đậu tiểu học và chuẩn bị vào trường Trung học Chu Văn An Hà Nội; từ trái, anh Ngô Thế Hùng, anh Ngô Thế Cường, Giáo sư Ngô Văn Bắc - GS trường Trung học Trưng Vương Hà Nội, và Ngô Thế Vinh. [tư liệu gia đình NTV]
Rất yêu văn chương do sớm được đọc những
cuốn sách trong tủ sách của thân phụ trong đó có sách của Tự Lực Văn Đoàn.
Nhưng không như những tác giả khác khởi nghiệp từ những truyện ngắn, tác phẩm đầu
tay của ông là tiểu thuyết Mây Bão, “mang nhiều dự phóng nhưng không ngờ
cũng lại tiên tri cho một cuộc hành trình với rất nhiều gian truân nhưng không
tới” [3], hoàn tất vào cuối năm 1962, lúc 21 tuổi. Mây Bão được nhà
xuất bản Sông Mã của chính ông và Nghiêu Đề tạo dựng, phát hành vào năm sau,
1963, với bìa do họa sĩ Nghiêu Đề thực hiện. Ông đã chia sẻ kỷ niệm đáng nhớ về bản thảo cuốn sách này
“là với Bộ Thông tin, khi lần đầu tiên được ông giám đốc Hội đồng Kiểm duyệt
lên lớp thế nào là trách nhiệm của người cầm bút, rằng phải phản ánh chính diện
cái xã hội mà nhà văn đang sống thay vì phản diện. Dĩ nhiên quan niệm viết của
tôi lúc đó rất khác ông và ngay cho đến bây giờ vẫn không thay đổi.” [3]
Ông tâm sự: “Khi còn là một sinh viên,
như các bạn đồng trang lứa, chúng tôi quan tâm tới những vấn đề xã hội. Mơ ước
và phấn đấu cho công bằng xã hội, tôi nghĩ đó là giấc mơ chung của lứa tuổi
thanh niên. Dĩ nhiên không đơn giản để tìm một con đường đi tới giấc mơ ấy. Từ
những quan niệm khác nhau, phương thức hành động khác nhau, nảy sinh ra những đấu
tranh và thuyết phục. Hòa mình vào dòng sinh hoạt chung ấy, bảo rằng đó là hoạt
động chính trị, theo một nghĩa rộng điều đó không sai. Nhưng nếu chính trị hiểu
theo nghĩa phe nhóm đảng phái, thì tôi chưa hề tham gia và cũng không muốn dấn
thân vào con đường chông gai ấy...” [3]
Nhiều biến động chính
trị đã xảy ra tại Miền Nam Việt Nam trong năm 1963. Mở đầu là “cuộc tranh đấu
đòi quyền bình đẳng tôn giáo của Phật Giáo Việt Nam bắt đầu ở Huế với cái chết
của tám Phật tử đêm 8/5/1963 tại đài phát thanh, rồi cuộc tự thiêu của Hòa Thượng
Thích Quảng Đức ngày 11/6/1963 tại Sài Gòn và chiến dịch tấn công chùa chiền
toàn quốc đêm 20 rạng ngày 21/8/1963. Ba biến cố quan trọng của phong trào Phật
Giáo tranh đấu này dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị trầm trọng kéo dài nửa
năm và kết thúc bằng cuộc chính biến lật đổ chính quyền của Tổng thống Ngô Đình
Diệm vào ngày 1-11-1963.” [4]
Sau cuộc chính biến ấy,
tờ báo Tình Thương, cơ quan tranh đấu văn hóa xã hội của sinh viên Y khoa đã ra
đời. Theo lời kể của Bác sĩ Trần Xuân Dũng (YK 1965), “Vài tuần sau khi cuộc
cách mạng 1-11-1963 thành công, anh Trần Xuân Ninh, lúc đó vừa học hết năm thứ
6 Y Khoa, nảy ra ý kiến, cần phải xuất bản một tờ báo cho Sinh viên Y Khoa. Anh
bèn tự đánh máy trên giấy stencil một giấy mời rồi đem đi in ronéo, và phổ biến
tại trường và các bệnh viện, thỉnh cầu anh em sinh viên tới họp để bàn vấn đề
này. Tới ngày giờ ấn định, gần 50 sinh viên có mặt. Trần Xuân Ninh mở đầu cuộc
họp, trình bày những lý do tại sao Sinh viên Y Khoa cần phải có một diễn đàn của
chính mình, một cơ quan ngôn luận riêng. Sau hơn 3 giờ bàn luận, mọi người đều
đồng ý là phải xuất bản một tờ báo. Toàn thể anh em đề nghị Trần Xuân Ninh làm
Chủ nhiệm. Anh Ninh từ chối, lý do là chỉ còn 3 tháng nữa anh sẽ phải lên đường
nhập ngũ...” [5] Tình Thương số 1 đã phát hành vào tháng 1/1964 với
Chủ nhiệm: Phạm Đình Vy, Chủ Bút: Nguyễn Vĩnh Đức, Tổng Thư ký: Trần Xuân Dũng,
Thư ký: Nghiêm Sỹ Tuấn, Quản lý: Phạm Như Bách và Ban biên tập gồm Trần Đông A,
Hoàng Thiện Căn, Tôn Thất Chiểu, Lê Quang Dũng, Nghiêm Đạo Đại, Vũ Thiện Đạm,
Nguyễn Long Hợp, Dương Hồng Huy, Trần Mộng Lâm, Phạm Văn Lương, Trần Xuân Ninh,
Hồ Tấn Phước, Lê Sỹ Quang, Ngô Thế Quí, Hà Ngọc Thuần, Trương Thìn, Tô Văn
Thình, Đỗ Hữu Tước, Đỗ Thị Văn, Ngô Thế Vinh, Đặng Vũ Vương. Ngô Thế Vinh đã gắn
bó với tờ báo này ngay từ số 1 cho tới số 30 (tháng 6/1966) khi tờ Tình Thương
bị Nội các Chiến tranh đóng cửa [6], trong ban biên tập, nguyên tổng
thư ký (từ Tình Thương số 9 tháng 9/1964) rồi chủ bút (từ Tình Thương số 25-26 tháng 1&2/1966).
– Khuynh
hướng đại học/ academic phải
kể tới Nghiêm Sỹ Tuấn, Đặng Vũ Vương, Bùi Thế
Hoành [Bùi Thế], Hà Ngọc
Thuần, Nguyễn Vĩnh Đức...
– Sinh
hoạt văn nghệ: với Lê Văn Châu [Trang
Châu], Đỗ
Nghê [Đỗ Hồng Ngọc], Hằng
Hà Sa [Tôn Thất Chiểu], Đặng
Đức [Đặng Đức Nghiêm], Trần
Đoàn, Phạm Hồng [Phạm Đình Vy]...
– Riêng
trang phiếm luận “Ngang
Dạ” với logo là
một biếm họa qua nét vẽ tài hoa của Hoàng Thiện Căn trên mỗi số báo là một tiết
mục vui tươi được nhiều người đọc, do các cây viết như Trần Xuân Dũng, Trần Đông A, Nguyễn Thanh Bình, Trần Mộng Lâm. Trang “Thế
Giới Chúng Tôi” do Đỗ Hữu Tước [Đỗ Trần] phụ trách, là tạp ghi những mẩu chuyện
liên quan tới thế giới những người Áo Trắng...
– Thiên
về chính trị Phạm Văn Lương, Trần Xuân Ninh, Phạm Đình Vy, Hà Xuân Quỳnh [Cát
Quỳnh], Đường Thiện Đồng, Trương Thìn [Lê Trương].
– Những
cây viết khác mà tôi còn nhớ được ... như Lê
Sỹ Quang, Nguyễn Tường Giang, Vũ Văn Dzi, Dương Hồng Huy, Ngô Thế Quý, Phạm Bá
Lương, Phan Giang Sang, và giai đoạn sau có thêm Vương Ngọc Lâm, Vương Ngọc
Phát… Về trang sinh hoạt sinh viên, thời sự, phóng sự do Ngô Thế Vinh và Phạm
Đình Vy. Phụ trách Hộp Thơ và trả lời thư tín do Trang Châu.
– Các bạn đồng môn như Nghiêm Đạo Đại, Trần
Công Phát, Trần Nguyên Tường, Phạm
Văn Hanh, Đỗ Thị Văn, Đặng
Ngọc Cương và những anh chị khác nữa đã cùng góp sức với sinh hoạt Tình Thương
mà nay không thể nhớ hết… và cũng không thể không kể tới số bài viết từ những
phân khoa khác như Bùi Khiết bên Dược khoa, và cả các cây viết bên ngoài như
thơ Lữ Quỳnh, Ninh Chữ, Từ Kế Tường, Nguyễn Đắc Xuân…
– Về
trình bày và biếm họa cho tờ báo chủ yếu là hai họa sĩ cây nhà lá vườn rất tài
hoa là Liza Lê Thành Ý, Kathy Bùi Thế Khải, có thêm cả Hoàng Thiện Căn và không
thể không nhắc tới một tài năng của Hội Họa Sĩ Trẻ là Nghiêu Đề cũng đóng góp
những mẫu bìa rất đẹp cho các số báo Xuân lúc đó như Bách Khoa và Tình Thương.
Tuy là báo sinh viên nhưng cũng
có các bài viết khá thường xuyên của các Giáo sư Y khoa. Như GS Trần Ngọc Ninh
viết về các vấn đề Giáo Dục và Tinh Thần Đại Học, hai Giáo sư Nguyễn Đình Cát
và Bằng Vân Trần Văn Bảng viết về
các đề tài Văn chương và Y khoa, GS Ngô Gia Hy viết về phân tích chính trị thời
sự, Bác sĩ Vũ Thị Thoa từ BV Nhi Đồng cũng viết bài đăng tải trên Tình Thương…” [7]
Từng số báo đưa ra những vấn đề thời sự nóng bỏng, kèm theo
những thiên phóng sự, phỏng vấn rất hấp dẫn... Chẳng hạn TT số 19 (tháng
7/1965) có Phỏng vấn Tướng Thi về thời cuộc & Phỏng vấn Donald K. Emmerson,
Phó chủ tịch Tổng Hội Sinh Viên Hoa Kỳ về thái độ của sinh viên Mỹ đối với cuộc chiến
tranh VN. TT số 25&26 (tháng 1&2/1966) về Chủ quyền lãnh thổ Việt Nam
và những sự thật về Fulro với ví von thật sống động “Fulro, một cỗ xe với ba
tên xà ích phiêu lưu”, cùng những bài viết, tài liệu rất quý của Phạm Đình Vy,
Ngô Thế Vinh, Ya Ba và Nguyễn Tường Vũ cộng thêm Phỏng vấn Nay Luett, một nhân
sĩ cấp tiến Thượng. TT số 28 (tháng 4/1966) chủ đề Nông thôn Việt Nam và công
thức Kibbutz Do Thái với bút ký “Bốn tuần trong Kibbutz” của Đường Thiện Đồng.
TT số 29 (tháng 5/1966) có Chín mươi sáu phút với Thượng tọa Thích Trí Quang và
phóng sự Về Miền Trung sau những ngày bão lửa chính trị... [8]
Với nội dung phong phú, như nhà báo Hoàng Ngọc Nguyên nhận
định, “một tờ báo sinh viên nhưng vượt cả những rào cản thường tình của một tờ
báo sinh viên để dấn thân vào cuộc sống của đất nước, của xã hội” [9],
báo Tình Thương ngày một lớn mạnh, “đã thu hút thêm nhiều độc giả, không chỉ
trong giới sinh viên mà cả ngoài dân chúng qua hệ thống phát hành báo chí ...
ra xa tới tận miền Trung... Khoảng tháng 6/1964, tức chỉ nửa năm sau ngày xuất bản,
Tình Thương đã có đủ phương tiện để thuê một tòa soạn khang trang có cả thư ký,
ở địa chỉ 103 Nguyễn Bỉnh Khiêm Sài Gòn.” [7]
Ngô Thế Vinh say mê làm báo, viết bài.
Nhờ Tình Thương “có khả năng – dĩ nhiên bằng phương thức nghèo”, nên ông đã có
điều kiện “ra miền Trung, lên Cao nguyên để làm những phóng sự đặc biệt tại chỗ”,
và vẫn còn nhớ “Quảng Ngãi trắng khăn tang sau vụ lũ lụt lớn nhất miền Trung;
chứng kiến đơn vị Thủy quân Lục chiến Mỹ đầu tiên đổ bộ vào Lệ Mỹ – nước mắt
người Mỹ ở Đà Nẵng; sinh hoạt cố đô Huế khi sinh viên chiếm đài phát thanh và
nhất là những lần lên Pleiku, Kontum, Ban Mê Thuột để theo dõi các vụ bạo loạn của
người Thượng thuộc phong trào FULRO...” [3] Ông yêu nghiệp báo đến nỗi
tuy đang năm thứ tư nhưng đã “có ý định bỏ học để có toàn thời gian theo đuổi
những sinh hoạt báo chí... Bây giờ nhớ lại, tôi không thể không cám ơn anh tôi
đã khuyên tôi hoàn tất hai năm còn lại để ra trường và lúc đó không có ai cản
trở tôi làm những công việc mà tôi thích” [3], như ông đã chia sẻ
trong một cuộc phỏng vấn.
Hoạt động đến số 30 (tháng 6/1966),
Tình Thương bị Nội các Chiến tranh của Tướng Nguyễn Cao Kỳ đóng cửa, [6] khép
lại một thời kỳ làm báo rất sôi nổi, tâm huyết của những người áo trắng.
Rồi ông cũng học xong, mãn khóa tốt
nghiệp YK 68 và trình luận án Tiến sĩ Y khoa Quốc gia vào ngày 28/5/1969 với đề
tài An Epidemic of triorthocresyl phosphate Poisoning in Vietnam, 1967
(Intoxication by Aircraft Turbo Engine Lube Oil) / Dịch ngộ độc triorthocresyl
phosphate ở Việt Nam, 1967.
Là y sĩ trưởng liên đoàn 81 Biệt Cách
Dù, NTV đã có mặt ở những chiến trường xa xôi, heo hút vùng Tam Biên (Việt-Miên-Lào)
mà chứng tích còn được ghi dấu nơi những
trang viết của ông như Delta 49 - Trại Bunard 1969, Dakto Tây nguyên 1971, Tân
Cảnh - Tây nguyên 1971, Bồng Sơn - Thung lũng An Lão 1971, Thị trấn Krek -
Cambodia 1971, Kontum 02/1972...
Tác phẩm Vòng Đai Xanh được viết
xong năm 1969, nhà xuất bản Thái Độ in năm 1970 và đoạt Giải Văn Học Nghệ Thuật
VNCH 1971, nhưng do bận hành quân trấn giữ Kontum, ông đã không rời đơn vị để về
Sài Gòn lãnh giải trước Tết Nhâm Tý (1972).
Sau Tết, khi được chuyển về Sài Gòn để
chuẩn bị xuất ngoại tu nghiệp thì ông lại nhận được trát gọi ra hầu tòa về bài
“Mặt trận ở Sài Gòn”, một bút ký ngắn ghi lại cuộc hành trình ý thức của một
người lính chấp nhận cuộc hy sinh chiến đấu gian khổ hiện tại, đồng thời cũng
có những mơ ước về một xã hội tốt đẹp hơn trong tương lai, đăng trên tạp chí
Trình Bầy số 34 vì tội “có luận điệu phương hại trật tự công cộng và làm suy giảm
kỷ luật, tinh thần chiến đấu của quân đội”. Ngày 18/5/1972, ông Chánh Án Tòa Sơ
thẩm Sài Gòn Nguyễn Huân Trình đã xác nhận tội trạng của tác giả bài báo và phạt
án treo 100.000 đồng tiền vạ, cùng là bồi thường 1 đồng bạc danh dự cho Bộ Nội
vụ. Vì đây là vụ án có tính cách tượng trưng và để tránh một tiền lệ cho nhà
văn có thể bị truy tố ra tòa bất cứ lúc nào về những phát biểu trong sáng tác của
họ, nên Ngô Thế Vinh quyết định kháng án lên Tòa Thượng thẩm. [10]
Hình
4: Hành
quân Liên Đoàn 81 Biệt Cách Dù tháng 5/1971, căn cứ xuất
phát từ Dakto, với nhiệm vụ thám sát theo dõi sự di chuyển của Bắc
quân dọc biên giới xuống tới vùng Tam Biên Việt, Miên, Lào. Trong
hình từ trái: Trung úy Nguyễn Sơn, Liên Toán Trưởng các Toán Thám
Sát; Trung úy Nguyễn Ích Đoan, Đại Đội Trưởng Đại Đội 1 Xung Kích, Y
sĩ Trung úy Ngô Thế Vinh; Trung úy Nguyễn Hiền, sĩ quan Ban 2. [tư liệu: Nguyễn
Hiền]
Tháng 7/1972, NTV
được đi tu nghiệp ở Hoa Kỳ về ngành Y khoa Phục hồi / Rehabilitation
Medicine tại quân y viện Letterman General Hospital, Presidio San
Francisco. Nhân chuyến đi này, ông có dịp đến thăm nhà văn Linh Bảo qua giới
thiệu của chủ nhiệm Bách Khoa Lê Ngộ Châu như đã được tường thuật trong “Đến với
Linh Bảo – Từ Gió Bấc tới Mây Tần” [2]. Và gặp bạn đồng môn, bác sĩ
TQLC Nguyễn Trùng Khánh biệt danh Tôn Kàn. Bài viết Tôn Kàn được ông trích dẫn
và dùng làm chapeau cho truyện ngắn “Cựu Kim Sơn chưa hề giã biệt” [11]:
Thế rồi, cái gì phải đến cũng đến. Ngày
trở về Việt Nam đã tới. Mấy tuần trước đó có vài người khuyên tôi nên ở lại. Nếu
tôi muốn họ sẽ giúp tôi trốn sang Canada. Tôi lưỡng lự mãi. Một bên là cám dỗ của
một đời sống mới, tự do và đầy đủ tiện nghi. Một bên là nỗi nhớ nhung, mái tóc
bạc của bà mẹ già, ngọn gió rì rào trong bụi tre ngà, một tô phở nóng, một cái
gì rưng rức khó tả. Và nhất là cuộc đối thoại ngắn ngủi giữa bác sĩ Rieux và
Rambert trong La Peste của Camus: “Il n’y a pas de honte à préférer le bonheur,
mais il peut avoir de la honte à être heureux tout seul.” NTV hẳn đã suy nghĩ rất nhiều cho quyết định rất quan trọng
của cuộc đời mình.
“Buổi sáng nắng đẹp, cầu Golden Gate rực
rỡ ửng hồng, nơi mỏm sương mù gần bệnh viện Letterman vẫn như còn sương khói ẩn
hiện mờ mờ. Đứng trên chiếc du thuyền, phơi mình trong nắng chan hòa nhưng vẫn
thấm lạnh vì từng đợt từng đợt những cơn gió từ biển thổi sâu vào trong vịnh.
Không suy nghĩ, như một cử chỉ dứt khoát, Phan ném chiếc máy ảnh, cả những cuộn
phim rơi sâu xuống lòng vịnh. Hành động trong khoảnh khắc tưởng như chẳng có ai
có thể chứng kiến. Một bà Mỹ già, đôi mắt vui và rất sáng đang tiến lại phía
chàng. Hình như ông đã để rơi chiếc máy hình xuống biển. Thay cho câu trả lời
Phan nói rất bâng quơ. Gió thổi vào vịnh lớn quá, thưa bà.
Vĩnh biệt Cựu Kim Sơn. Thanh thản nhẹ
nhàng không lưu luyến buồn vui, để rồi ngày mai chưa biết ra sao nhưng chàng sẽ
trở về với bà mẹ già, những người lính đồng đội và cánh đồng lúa thơm chín vàng
của Việt Nam. Chẳng phải Cựu Kim Sơn, Phan đã để trái tim mình ở Sài Gòn. Chàng mơ ước cho xứ sở cái sung túc mà người Mỹ đang có
nhưng bằng niềm tin tạo dựng với sức lao động vốn siêng năng của người dân
mình...” [11]
Những ngày cuối tháng 4/1975, “khi mà cứ
điểm cuối cùng là Sài Gòn cũng không còn hy vọng đứng vững, thì người ta bắt đầu
chạy tứ tán ra các vùng biển, nhào vào các hải cảng và phi trường để tìm phương
tiện thoát thân... Phan với vợ và con nhỏ, cùng bốn năm
gia đình khác, mỗi người với túi hành lý nhẹ, ngồi kín chiếc xe van chờ bốc họ
nơi sân sau của một khách sạn gần trung tâm thành phố. Mỗi người bước lên xe là
một trao đổi sòng phẳng. Không biết bằng cách nào, có lẽ qua giúp đỡ của gia
đình, vợ Phan đã đưa được tên cả ba người vào danh sách. Người đàn bà quá hiểu
chồng, sống bằng trực giác phụ nữ, nàng tìm cách chuyển con sang tay Phan. Như
vậy nàng có thể yên tâm cho tới khi vào được bên trong của phi trường. Dù lẫn cả
trẻ con nhưng sao không khí thật nặng nề và im lặng. Chiếc xe lầm lũi chạy
nhanh trên các đường phố nhao nhác... Chuyền lại đứa con sang tay vợ, như có
linh tính con bé nhất định ôm chặt lấy bố, òa khóc khi lọt sang vòng tay mẹ nó.
Khi chiếc xe vừa dừng lại nơi trạm kiểm soát, do một quyết định rất nhanh,
không biết có tự bao giờ, Phan mở cửa bước xuống, dặn vói vợ. Em và con đi trước,
rồi anh sẽ gặp hai mẹ con. Phan tránh không nhìn thẳng vào khuôn mặt vợ, vì biết
mình chẳng thể cứng lòng quyết định dứt khoát về một cuộc chia ly như vậy...” [11]
Quyết định ấy có phải đến từ người Mẹ
hiền chân chất, đơn giản, rất yêu quê hương nhưng không hiểu rõ chế độ cộng sản,
đã khuyên nhủ, “Hết chiến tranh rồi, các con nên ở lại góp tay xây dựng đất nước”?
Có thể thoáng hiện trong đầu Phan cuộc phân ly giữa hai miền Nam Bắc năm 1954,
ngỡ sẽ gặp lại nhau hai năm sau nhưng rồi cuộc trùng phùng phải đợi đến hơn 20
năm. Lần này biết đến khi nào? Mẹ đã lớn tuổi, có chờ được tới ngày ấy? Ở lại,
để được góp tay xây dựng lại quê hương đổ nát sau chiến tranh, biến ước mơ năm
nào thành hiện thực “Chàng mơ ước cho xứ sở cái sung túc mà người Mỹ đang có
nhưng bằng niềm tin tạo dựng với sức lao động vốn siêng năng của người dân
mình...” [11] Ở lại, với câu
đối thoại ngắn ngủi giữa bác sĩ Rieux và Rambert trong La Peste của Camus vang
vang trong đầu: “Il n’y a pas de honte à préférer le bonheur, mais il peut
avoir de la honte à être heureux tout seul.”
NTV cho biết, “Sau 1975, trừ một số ít
đã được di tản trước đó, số bác sĩ còn ở lại trước sau đều bị tập trung vào các
trại tù cải tạo. Từng hoàn cảnh cá nhân tuy có khác nhau nhưng tất cả hầu như đồng
một cảnh ngộ: bị giam giữ trong đói khát, với lao động khổ sai và học tập tẩy
não. Những bao gạo in nhãn ‘Đại Mễ’ đầy mối mọt viện trợ của Trung Quốc được
đưa vào nuôi tù cải tạo trong giai đoạn này. Không khác với các trang sách viết
của Solzhenitsyn về Gulag Archipelago nhưng là Made in Vietnam,
tinh vi hơn với phần học thêm được cái ác từ Trung Quốc.
Cũng thật trớ trêu, trại giam đầu tiên
của tôi lại là Suối Máu (Tân Hiệp, Biên Hòa), nơi từng là trung tâm huấn luyện
của Liên đoàn 81 Biệt Cách Dù, một đơn vị mà tôi đã từng phục vụ. Như một chính
sách rập khuôn, không giam giữ lâu ở một nơi, cứ sau một thời gian, các tù nhân
lại bị tách ra, di chuyển đi các trại khác. Từ Suối Máu, tôi lần lượt trải qua
các trại Trảng Lớn (Tây Ninh), Đồng Ban (Phước Long) và trại cuối cùng là Bù
Gia Mập (Bình Phước).
Một số khác thì bị đưa ra Bắc, sau này được biết là điều kiện tù đày khắc nghiệt
hơn rất nhiều.” [2]
Đó là những tháng ngày tồi tệ nhất,
kinh hoàng nhất và cũng lãng phí nhất trong cuộc đời mà không bao giờ ông và những
người tù cải tạo muốn nhớ đến. Nên sau này, khi tới Vân Nam thăm con đập
Manwan, “được chỉ đường tới Câu Lạc Bộ Công Nhân, nơi chúng tôi có thể dùng bữa
ăn chiều. Khu nhà ăn tập thể sạch sẽ khang trang... Vào giờ ăn, công nhân hay kỹ
sư, tất cả đều rất trẻ và ngồi chung bàn... Thêm một người bước vào phòng ăn,
tay cầm một chiếc tô bằng sắt tráng men trắng, khuôn mặt trẻ ánh mắt thông minh
với cặp kính cận. Như một flashback, chiếc tô bằng sắt tráng men đi lãnh
cơm bỗng chốc gợi lại cho tôi cảm xúc của những ngày tù cải tạo ở quê nhà, cũng
ba năm chứ ít sao. Tôi bảo Wu nên ra ngoài kiếm một quán ăn nhỏ nào đó dưới phố.”
[12]
Khi trả lời phỏng vấn của nhà báo Lê Quỳnh
Mai, ông chia sẻ thêm: “... ngoài những giờ ‘cuốc đất trồng rau’ hay ‘đốn tre
trảy gỗ trên ngàn’, cũng phải tìm cách làm cho đầu óc mình bận rộn, tôi học
thêm chữ Hán từ người bạn cải tạo nằm kế bên, anh nguyên là giáo sư dạy toán
Trường Võ Bị Đà Lạt. Anh ấy rất thông minh, chỉ dẫn có phương pháp cho học những
bộ chữ căn bản rồi từ đó phân tích ý nghĩa của những chữ mới. Bằng cách ấy ngữ
vựng của tôi rất khá khi ra trại. Bây giờ thì bao nhiêu chữ trả lại thầy, chỉ
còn đôi ba từ không bao giờ quên vì mang dấu ấn sâu đậm của một tâm trạng nào
đó như chữ ‘Nhẫn’ với hình mũi dao trên trái tim hay câu ‘Khổ hải vượng dương,
hồi đầu thị ngạn’... ” [13]
GIẢI OAN CHO CUỘC BIỂN
DÂU NÀY
(Tô Thùy Yên – Ta Về)
Ba năm sau ra tù, ông ngậm ngùi nhìn một
Sài Gòn đã hoàn toàn đổi khác. Ngôi trường Y khoa cũ ngày nào ở số 28 Trần Quý
Cáp êm ả rợp bóng cây xanh nay đã trở thành khu triển lãm “Tội ác Mỹ Ngụy”,
không chỉ trưng bày vũ khí súng đạn, chuồng cọp với đủ dụng cụ tra tấn mà còn
có cả sách báo nọc độc tàn dư văn hóa của “chủ nghĩa thực dân mới” [sic] trong
đó có cuốn Vòng Đai Xanh của chính ông.
Khi đến thăm một bạn cố tri, từng là
giáo sư đại học, tốt nghiệp ở Mỹ về Việt Nam từ cuối thập niên 1960, đầy lý tưởng,
ôm mộng lớn về một cuộc cách mạng xã hội, thì trong ánh mắt người bạn này “lộ
rõ vẻ bất an. Thoáng nét vui mừng nhưng anh kịp kìm hãm, vừa nói vừa canh chừng
nhìn ra cửa: ‘Biết toa được ra trại thì mừng nhưng cũng xin toa đừng tới thăm’...
Gia đình bên vợ anh ở Mỹ đang làm thủ tục bảo lãnh, nghĩ rằng việc có liên hệ với
lính ngụy với tù cải tạo có thể là cản trở cho cuộc hành trình hy vọng của gia
đình anh tới bến bờ tự do ấy...” [2]
Nhưng ông cũng “có được niềm vui ấm
lòng khi gặp người bạn tấm cám Nghiêu Đề. Nghiêu Đề cho biết mới gặp Sao Trên Rừng
đi xe gắn máy từ Đà Lạt xuống, ngạc nhiên thấy Nguyễn Đức Sơn lần đầu tiên ăn vận
đồ lớn complet cravate, hỏi tại sao thì Sơn cười giọng khinh mạn: ‘có vậy mới
khỏi lẫn với tụi nó’.” [2]
Khoảng thời gian đó, do thiếu rất nhiều
bác sĩ, sau khi ra tù, ông trở lại với nghiệp y của mình. Là bác sĩ điều trị và
giảng huấn tại Trung Tâm Quốc gia Phục Hồi và Trường Vật Lý Trị Liệu Sài Gòn từ
năm 1979 cho đến khi đi định cư Hoa Kỳ vào cuối năm 1983. Ông đã cùng với các bạn
đồng nghiệp cũ góp công đào tạo những chuyên viên VLTL để cùng với các bác sĩ
hoạt động như “bước thứ ba” của y khoa tiếp theo các bước y khoa phòng ngừa và
y khoa điều trị.
NTV cũng có những bữa cơm ấm áp gia
đình tại nhà Dương Nghiễm Mậu. “Tuy sống gần khu Chợ Cũ, sẵn những quán ăn vỉa
hè và nhà hàng, rất tiện cho nếp sống cơm hàng cháo chợ, nhưng thường sau một
ngày làm việc, thay vì về nhà tôi ghé nhà Nghiễm, được chị Trang vợ Nghiễm cho
thêm chén thêm đũa với những bữa ăn đạm bạc nhưng ngon miệng vì là bữa cơm hạnh
phúc gia đình. Trong tù, tôi và Nghiễm thì đã quen với những bữa ăn đói ngày
đêm, ra ngoài tuy rau đậu nhưng cũng là bữa tạm no. Người lớn thì không sao,
nhưng với trẻ nhỏ đang tuổi ‘mau ăn, chóng lớn’ thì khẩu phần ấy phải xem là
suy dinh dưỡng. Nếu không là ngày phải ra trễ, tôi ghé qua chợ mua một món ăn
gì đó, đem tới bày thêm vào mâm cơm gia đình. Có thêm món thịt, thêm chút chất
đạm thì hôm đó với hai đứa nhỏ như là bữa tiệc. Những lần gặp nhau, tôi và Nghiễm
đều ít nói. Hình như Nghiễm có viết ở đâu đó là những điều không cần nói ra
nhưng cũng đã hiểu nhau rồi. Chỉ có cô giáo Trang vợ Nghiễm sau một ngày dạy học
mệt nhọc nhưng lúc nào cũng có đôi chuyện vui từ trường đem về gia đình.” [2]
Thời kỳ này ông cũng hoàn tất hai cuốn sách Y học:
“Khái Luận Y Học Phục Hồi” (Nxb Y Học 1983) và “Từ điển Y Học Phục Hồi Anh–Pháp–Việt”
(Nxb Y Học 1984).
Ngô Thế Vinh chia sẻ, “Khoảng từ 1987,
qua giới thiệu của bạn đồng môn Phạm Quang Thùy, GS Hoàng Tiến Bảo và tôi cùng
được nhận vào làm Clinical fellow / volunteer không lương nơi Department of
Medicine & Hypertension, USC Medical School với hai giáo sư Vincent
DeQuattro và Robert Barndt. Nơi đây, không phải chỉ có Việt Nam, mà còn có các
bác sĩ thuộc nhiều quốc tịch khác như Nam Hàn, Hồng Kông, Phi Luật Tân, Syria
và cả Nhật Bản... Hệ thống y khoa Mỹ lạnh lùng và tàn nhẫn với bất cứ một bác
sĩ ngoại quốc nào tới Mỹ theo diện di dân muốn hành nghề trở lại, cách đối xử
khác xa với thành phần du học nếu sau đó trở về nước. Tại USC Medical Center,
đám bác sĩ ngoại quốc chúng tôi tuy chưa có bằng hành nghề, nhưng cũng được tiếp
xúc với bệnh nhân, để chọn lọc và ghi tên họ tham gia vào các công trình nghiên
cứu y khoa, theo protocol, thực hiện các cuộc phỏng vấn, lập hồ sơ với folder
cho từng người; ngoài ra hai ngày mỗi tuần chúng tôi được tham dự các buổi khám
bệnh của hai vị giáo sư Mỹ này. Mỗi ngày, sau khi làm xong phần vụ được giao
phó, hai Thầy trò lại cùng nhau xuống Norris Medical Library nơi có cả một rừng
sách, phía sau Bệnh viện để dùi mài kinh sử; chủ yếu là nghe tape và xem video
các bài giảng y khoa, giống như mấy trung tâm luyện thi Kaplan nhưng phải trả
tiền khá đắt.
Và rồi tôi đã qua phần thi cử FMGEMS, có được mấy
cuộc phỏng vấn / interviews để vào NRMP (National Resident Matching Program). Sau đó tôi rời California đi New York với hy vọng
hoàn tất chương trình nội trú & thường trú nơi hệ thống các Bệnh viện Đại học SUNY Downstate ở
Brooklyn, New York.” [2] Sau một năm Nội trú / Internship
và hoàn tất chương trình Thường trú ba năm về Nội Khoa / Internal Medicine Residency, NTV trở về California, làm bác sĩ điều trị và giảng huấn tại một bệnh viện
VA thuộc hệ thống Đại học Y Khoa UCI từ 1991.
MEKONG – DÒNG SÔNG NGHẼN MẠCH
Từ năm 1995, như một bước ngoặt của cuộc
đời, NTV đã đến với sông Mekong cũng như vấn đề môi sinh. Ông kể lại:
“Năm 1995 tôi đã có kỷ niệm về một ngày
rất khó quên với nhà báo Như Phong nơi thủ đô tỵ nạn Little Saigon. Ðó vào sáng
thứ Bảy của một ngày tiết Thu nắng đẹp miền Nam California, Anh Như Phong hôm ấy rủ tôi tới gặp mấy người
bạn trẻ thuộc Nhóm Bạn Cửu Long mà tôi chưa hề quen biết nhân có buổi mạn đàm đầu
tiên tại Phòng Sinh Hoạt báo Người Việt. Trên bàn thuyết trình hôm đó có kỹ sư
Phạm Phan Long, tiến sĩ Phạm Văn Hải và nhà báo Ðỗ Quý Toàn. Kỹ sư Phạm Phan
Long là người đầu tiên lên tiếng báo động về những hiểm họa cho dòng sông
Mekong khi Trung Quốc có kế hoạch xây một chuỗi những con đập Bậc thềm Vân Nam.
Lúc đó chỉ mới có một con đập đầu tiên Manwan / Mạn Loan 1.500 MW trên dòng
chính sông Lancang–Mekong vừa được xây xong (1993). Ngày hôm ấy với tôi quả thật
là mối ‘duyên khởi’ bởi vì đây cũng là lần đầu tiên tôi tiếp cận với một vấn nạn
mới mẻ của đất nước: đó là những bước phát triển ‘không bền vững / unsustainable
development’ của con sông Mekong. Cũng từ đó tôi được làm quen với những người
bạn mới như KS Phạm Phan Long, KS Ngô Minh Triết, KS Nguyễn Hữu Chung và rồi
thêm những người bạn khác của Mekong Forum, tiền thân của Viet Ecology
Foundation về sau này.
Rồi phải kể tới một bài báo đăng trên
Tuổi Trẻ Chủ Nhật (03-11-1996): Khai thác sông Mekong: nhìn từ góc độ Việt Nam
tuy đứng tên Kỹ sư Phạm Phan Long nhưng do 4 người viết, họ đều là những chuyên
gia từ hải ngoại: Tiến sĩ Phạm Văn Hải (Mỹ), Kỹ sư Nguyễn Hữu Chung (Canada), Tiến
sĩ Bình An Sơn (Úc). Nội dung bài viết ấy cho tới nay vẫn còn nguyên tính thời
sự... Cũng đã hơn 25 trôi năm qua, tôi vẫn là người bạn đồng hành bền bỉ với
Nhóm Bạn Cửu Long, vẫn cứ là một con chim ‘báo bão’ từ những đám mây đen độc hại
ngày càng dày đặc hơn không ngừng đổ xuống từ phương bắc.” [2]
Từ bước ngoặt cuộc đời này, NTV đã viết
nên hai tác phẩm được đánh giá cao, được xuất bản và tái bản nhiều lần:
– Cửu Long Cạn Dòng, Biển Đông Dậy Sóng [Văn Nghệ,
California 2000, tái bản 2001; Nxb Giấy Vụn Việt Nam 2014]
– Mekong – Dòng Sông Nghẽn Mạch [Văn Nghệ,
California 3/2007; Văn Nghệ Mới 12/2007; Nxb Giấy Vụn, Việt Nam 2012]
NTV sớm đến với văn chương, đã có tác
phẩm xuất bản từ 60 năm trước và hiện nay ông vẫn còn tiếp tục viết. Có thể kể:
– Mây Bão [Sông Mã, Sài Gòn 1963; Văn Nghệ,
California 1993]
– Bóng Đêm [Khai Trí, Sài Gòn 1964]
– Gió Mùa [Sông Mã, Sài Gòn 1965]
– Vòng Đai Xanh * [Thái Độ, Sài Gòn 1970; Văn Nghệ,
California 1987; Văn Học Press, California 2018]
– Mặt Trận Ở Sài Gòn * [Văn Nghệ, California 1996]
– Cửu Long Cạn Dòng, Biển Đông Dậy Sóng * [Văn Nghệ,
California 2000, tái bản 2001; Nxb Giấy Vụn Việt Nam 2014]
– Mekong – Dòng Sông Nghẽn Mạch * [Văn Nghệ,
California 3/2007; Văn Nghệ Mới 12/2007; Nxb Giấy Vụn, Việt Nam 2012]
– Chân Dung Văn Học Nghệ Thuật và Văn Hóa I [Việt
Ecology Press 2017]
– Chân Dung Văn Học Nghệ Thuật và Văn Hóa II [Việt
Ecology Press 2022]
– Y Sĩ Tiền Tuyến Nghiêm Sỹ Tuấn, Người Đi Tìm Mùa
Xuân [Tập San Y Sĩ Việt Nam Canada, Việt Ecology Press 2019]
trong đó những tác phẩm có dấu * đã được
dịch sang Anh Ngữ và xuất bản tại Hoa Kỳ. Riêng bộ sách Chân Dung Văn Học Nghệ
Thuật và Văn Hóa I & II đang được Tiến sĩ Eric Henry dịch, dự trù sẽ ra mắt
cuốn I trong năm 2024.
Với bộ ba cuốn sách song ngữ Việt-Anh: Mặt
Trận Ở Sài Gòn (2020), Vòng Đai Xanh (2020) và Mekong – Dòng sông
nghẽn mạch (2021) do nhà xuất bản Văn Học Press & Việt Ecology Press ấn
hành, Ngô Thế Vinh luôn quan tâm đến những thế hệ tương lai.
“Ngô Thế Vinh là nhà văn của những ước
mơ, hay nói rõ hơn ông là nhà văn của lương tâm.
Người ta hiểu lý do vì sao Ngô Thế Vinh
phải ra hầu tòa trong khi trước đó, tác phẩm Vòng Đai Xanh của ông vừa được giải
Văn học Nghệ thuật toàn quốc 1971. Bởi vì ngoài vai trò một bác sĩ và một người
lính, ông còn là một nhà văn ước mơ về một xã hội tốt đẹp hơn. Ông là một người
lính chiến đấu cho tổ quốc, hy sinh cho một lý tưởng, nhưng ông không muốn sự
hy sinh ấy nhằm bảo vệ cho ‘một thứ xã hội trên cao’, một xã hội hưởng thụ thừa
mứa, của ‘một đám người kêu gọi chiến tranh nhưng lúc nào cũng ở trên và đứng
ngoài cuộc chiến ấy.’
Hơn ai hết, Ngô Thế Vinh biết rõ những
suy nghĩ của anh trong một xã hội đang tan rã ở Sài Gòn lúc bấy giờ cũng chẳng
khác nào những suy nghĩ của bọt biển, thế nhưng khi cầm bút viết xuống trang giấy
những suy nghĩ ‘phạm thánh’ ấy trong một không khí đe dọa và khủng bố, phải nói
Ngô Thế Vinh là một người dũng cảm.” [14]
Dược sĩ Bùi Khiết, một người bạn của
NTV, chia sẻ: “Với ông người Việt Nam giết chóc tàn hại nhau chỉ là hiện tượng ở
vào một thời điểm trong một hoàn cảnh lịch sử đặc biệt. Con người Việt Nam
thương yêu nhau, đùm bọc nhau mới là bản chất Việt Nam. Làm văn hóa hướng về
chân thiện mỹ thì phải phát huy bản chất ấy.
... Ngô Thế Vinh rất đôn hậu về cái gốc.
Ông không hận thù nhưng buồn và thương tiếc. Cảm nghĩ của tôi, Ngô Thế Vinh chấp
nhận và cam chịu giữa hai lằn đạn. Cả hai phía bên này lẫn bên kia có vẻ khó chịu
và nghi ngại ông. Bởi ông là nhà văn lấy chính trị làm bối cảnh mà lại viết và
trình bày theo lương tâm. Chính cái lương tâm trong sáng từ bi và bác ái đó làm
bóng đêm thủ đoạn chính trị bị lộ diện. Như con thú đêm khi lộ diện thì cuồng
quẫy chống đối khó chịu.” [14]
“Không chỉ đau vì mất chân, Tụng biết
mình vẫn còn sống nhưng đau xót hơn chỉ sợ làm mẹ buồn. Tụng xé ngay mảnh áo
làm vòng garrot tự cấp cứu cầm máu. Tụng nổi tiếng lì khi còn trong chiến trận,
trong đời Tụng chưa từng biết khóc là gì nhưng bây giờ thì đôi mắt mờ lệ nhìn về
phía nắng hanh chiếu vàng trên những bụi tre phía xa, thấp thoáng đâu đó là nóc
nhà quen thuộc, nơi đó có bà mẹ già và cả con Bé Tư đang lúp xúp lặt mớ rau cho
nồi canh chuẩn bị bữa ăn chiều. Tụng không nghĩ tới mình, không màng tới cái
đau như xé truyền lên từ mỏm chân cụt mà lại cứ miên man với ý nghĩ là sắp tới
đây, phải ăn làm sao nói làm sao với má bây giờ, để cho bả khỏi khổ. Hòa bình rồi
hạnh phúc tính là dài lâu nhưng rồi ra cũng chỉ là tính riêng cho mỗi từng ngày.”
(Ngô Thế Vinh – Người Y Tá Cũ)
“Theo cách nhìn y khoa, với người viết,
thì chỉ với hai đoạn đường ngắn: con Đường Sách 144 m và tuyến Đường Metro Bến
Thành Suối Tiên 19,7 km có thể xem đó là hai chỉ dấu sức khỏe – vital signs của
Sài Gòn. Chừng nào có sinh hoạt ‘được gọi là bình thường’ nơi hai tụ điểm ấy: một
nét văn hóa và một nét công nghệ cao – là biểu trưng cho một thời kỳ Sài Gòn khỏe
mạnh, một Sài Gòn phục sinh, vui tươi trở lại với rộn rã ca khúc của Y Vân ngày
nào: Sài Gòn đẹp lắm, Sài Gòn ơi, Sài Gòn ơi!” (Ngô Thế Vinh – Con Đường
Sách Sài Gòn và Câu chuyện đốt sách)
“Trong 48 năm qua, nhiều công trình cải
tạo lớn đã được đem ra thử nghiệm trên khắp ĐBSCL như: đắp đê ngăn lũ, làm đê
kè để giảm sóng hay chuyển hướng dòng chảy, xây dựng hàng loạt những cống chặn
mặn… Có thể nói là các ‘chuyên gia quốc doanh’ từ ngoài Bắc vào Nam không hiểu
gì hệ sinh thái tinh vi của ĐBSCL, nên đã thô bạo dùng ‘dao mổ trâu’ để thực hiện
những cuộc giải phẫu thần kinh và đã để lại những hậu quả tác hại lâu dài, rất
khó sửa chữa.” (Ngô Thế Vinh – Nửa Thế Kỷ Cải Tạo Làm Cạn Kiệt Tài
Nguyên Một ĐBSCL Đang Chết Dần)
Phạm Ngọc Lân, dược sĩ tốt nghiệp năm 1968, cùng khóa 11 Trưng Tập với Ngô
Thế Vinh đã kể lại trong hồi ức “Cha Vô Danh”:
“Ngày thứ hai mùng 2 tháng 6 năm
1969, khóa 11 Trưng Tập được đưa lên học quân sự tại Trung Tâm Huấn Luyện Quang
Trung. Anh Vinh là đại đội trưởng khóa sinh, phải vô cùng vất vả vì những cuộc
đối đầu với thành phần lãnh đạo của trại. Bất mãn đầu tiên đến với cả đại đội
khi một công lệnh được phổ biến sáng thứ tư 11 tháng 6, là chủ nhật tới sẽ chỉ
được nghỉ phép 10 tiếng đồng hồ thay vì 24 tiếng từ chiều thứ bảy đến chiều chủ
nhật. Thứ hai là có một người trung sĩ đưa lệnh kêu mấy chục người phải đi
khuân đồ đạc dọn trại cho ai đó. Trước đó, ngày thứ ba và thứ tư các khóa sinh ở
lại trực phòng đều bị khiển trách nặng nề vì phòng ngủ không được sạch sẽ, tuy
các bạn này cũng đã cố gắng làm hết sức mình. Rồi còn bị dẫn qua các phòng của
các đại đội khác để cho thấy người ta giữ sạch sẽ ra làm sao. Thế là đến 11 giờ
trưa trong giờ nghỉ học, cả đại đội tập họp để ủng hộ anh Vinh đại đội trưởng đến
trình bày vấn đề với Thiếu Tá tiểu đoàn trưởng. Sau đó cả đại đội biểu quyết sẽ
phản đối bằng cách không về phép chủ nhật nếu chỉ được phép 10 tiếng đồng hồ,
không tuân lệnh đi khiêng đồ đạc vì đó không phải là cách cư xử với những sĩ
quan khóa sinh, và không hợp tác trong một chương trình văn nghệ của tiểu đoàn.
Đến trưa lại có công lệnh đọc trước đại đội, cảnh cáo đại đội 45 vì đêm thứ ba
không ra ngủ ngoài trời. Lời cảnh cáo rất gay gắt, kèm thêm lời đe dọa là nếu
tái phạm thì cả đại đội sẽ bị phạt cúp phép, các cấp trưởng (trung đội trưởng,
đại đội trưởng) sẽ bị nghiêm phạt. Điều bực bội nhất cho các khóa sinh là công
lệnh được đọc cho tất cả 6 đại đội của tiểu đoàn Nguyễn Huệ nghe, sẽ đọc trong
hai ngày liền, mỗi ngày hai lần! Sở dĩ đêm thứ ba không ra ngủ bên ngoài vì trời
mưa, lại không có dụng cụ để dựng lều nên phải ngủ trong nhà, nhưng trong tư thế
sẵn sàng, quần áo trận vẫn mặc, không giăng mùng mà chỉ trùm đầu bằng cái lưới
muỗi thôi. Không khí căng thẳng tiếp tục lên cao và qua ngày hôm sau thứ năm 12
tháng 6, đại đội quyết định phản ứng mạnh hơn. Buổi trưa tất cả tập họp ngoài
sân, lấy lon trung úy ra đeo lại trên cổ áo, hàng ngũ nghiêm chỉnh trong khi
anh Ngô Thế Vinh đại đội trưởng vào ‘làm việc’ với Thiếu tá tiểu đoàn trưởng. Chiều cùng ngày,
Vinh lên gặp Thiếu Tá liên đoàn phó, ông này hứa sẽ đưa việc này lên cấp trên
giải quyết. Đến tối, có lệnh từ liên đoàn xuống tách riêng đại đội F-45 ra một
trại riêng biệt, chỉ cách trại cũ hơn 200 thước, và từ nay đại đội này sẽ tự quản
lý lấy doanh trại của mình, còn việc học tập quân sự vẫn tiếp tục trong khuôn
khổ tiểu đoàn Nguyễn Huệ như cũ. Thế là lúc 9 giờ tối, mọi người lục đục dọn
nhà, khiêng các giường sắt qua hai căn nhà rộng của doanh trại mới, kê làm hai
hàng giường hai tầng chồng lên nhau, trung đội 1 và 4 ngủ trong một căn, hai
trung đội 2 và 3 trong căn còn lại.
Từ
đó về sau, đại đội sống biệt lập với 5 đại đội còn lại của tiểu đoàn Nguyễn Huệ,
không còn va chạm với Thiếu Tá tiểu đoàn trưởng nữa, mà ngược lại, dần dần ông
Thiếu Tá nổi tiếng kỷ luật và có thành kiến không tốt với giới quân y (vì một
lý do bí ẩn nào đó trong quá khứ của ông ta) trở thành người có cảm tình với
khóa 11 Trưng Tập...” [15]
Bù lại, ông cũng rất nghiêm, không
khoan nhượng đối với bất cứ vi phạm kỷ luật nào trong quân đội. Bằng chứng cũng
từ những trang viết của Dược sĩ Phạm Ngọc Lân: Một bữa người vợ ra đến bãi tập
thăm anh bằng xe Jeep do quen với một sĩ quan làm việc trong quân trường. “Chỉ
gặp mặt nhau không được bao lâu nên chàng còn bịn rịn khi có tiếng còi ra lệnh
tập họp để đi tập ở bãi khác. Trở lại với đại đội bị trễ vài phút, anh đại đội
trưởng khóa sinh Ngô Thế Vinh phạt anh chàng khóa sinh F-205 20 cái hít đất!” [15]
Những ngày này Ngô Thế Vinh hay phone nói chuyện này chuyện
kia cho vui. Làm tôi lại nhớ những ngày xưa cũ, có lần ghé qua căn phòng bạn ở
vùng Chợ Cũ, gần đường Ký Con nơi làm tòa soạn tạp chí Sáng Tạo. Bạn đi vắng,
tôi và Nghiêu Đề nhìn qua cửa sổ thấy cái giường trải chiếc drap trắng thẳng
tưng như giường trong nhà binh. Bạn có nếp sống ngăn nắp, tươm tất. (Đinh Cường
– Đoạn ghi cho Ngô Thế Vinh – 17/3/2015)
Thuở Nghiêu Đề lúc cạn tiền, túi hết, anh hay lang thang
ra ngồi Café góc phố. Nhưng
nếu bán được tranh, coi như tiền có từ trên trời rơi xuống,
anh thích ngồi La Pagode.
Anh gọi hết bè bạn ra café thuốc lá, kên đời và để huyên thuyên
cười nói… Riêng anh
Ngô Thế Vinh đã chẳng bao giờ sống bạt mạng như thế. Anh
thích ngồi trang trọng chỉ
riêng với vài bạn thân ở quán Thanh Bạch. Anh quen biết rất
đông giới văn nghệ, nhưng lại ít tham dự cách vui chơi huyên náo của những văn
nhân, thi sĩ. Anh rất hòa nhã nhưng dè dặt, lặng lẽ và kín đáo. Sẽ chẳng bạn bè
nào hiểu Ngô Thế Vinh đang nghĩ gì.
(Lê Chiều Giang – Quỳnh Liêu)
Ai đó đã nói, “Đằng sau mỗi người đàn
ông thành đạt đều có một người phụ nữ tuyệt vời”. Với người viết, có đến hai
người phụ nữ phía sau Ngô Thế Vinh. Đó là Mẹ và Vợ ông.
Mẹ đã đưa ông vào đời, chăm sóc, vun
bón tình yêu quê hương xứ sở cho con qua những câu hát ru từ thuở nằm nôi, dạy
dỗ nuôi con nên người. Dưới đây là đoạn văn ông viết về người Mẹ:
“... Khi tôi bước vào nhà thì bà vẫn mải
mê đọc cuốn Tâm và Thức của đạo Phật. Tôi yên lặng ngồi xuống một chiếc
ghế gần đó: một phút ngạc nhiên đến xót xa khi thấy mái tóc bà đã trắng bạc như
sương. Tôi đã xa đời sống, xa bà bao lâu để mới nhận ra sự biến đổi này và bà
đã ngồi đó tự bao giờ, trong bao nhiêu năm nay, vẫn trong chiếc ghế bọc da màu
nâu quen thuộc với những đồ vật trong phòng giữ nguyên chỗ đứng cũ. Hình ảnh bà
gợi sự bình an trộn lẫn với xót xa. Cảm giác không tránh khỏi rưng rưng khi
nhìn bàn tay bà với những ngón gầy khô se sắt. Tôi muốn được ôm hôn lên trán, gục
mặt vào lòng bà và nắm lấy bàn tay gợi biết bao nhiêu nỗi êm dịu thời tuổi nhỏ
nhưng cái không khí tẩm thẫm đạo giáo và sự thanh khiết khổ hạnh đã ngăn tôi lại,
đó như một khoảng cách làm khô héo tình mẫu tử vuốt ve và tiếng nói của yêu
thương chỉ còn là sự xót xa yên lặng. Bà vẫn còn sống nhưng lại xa hẳn với thế
giới hệ lụy này...” [16]
Ngày ấy, Mẹ khuyên: “Hết chiến tranh,
các con nên ở lại góp tay xây dựng đất nước”, để rồi không lâu sau đó bà chết
trong cô quạnh lúc cả ba con trai đang bị tù “cải tạo”. Đọc Lê Chiều Giang viết
về bà, xúc động khôn nguôi:
“Khi biết anh Ngô Thế Vinh đang bị tù
giam tại Suối Máu, chúng tôi tới thăm Bà. Mẹ anh Vinh nắm tay anh Nghiêu Đề như
tìm lại hơi ấm từ đôi bàn tay người con đang bị giam cầm nơi xa xôi. Bà nhìn Cu
Bi con trai của chúng tôi đi lẫm đẫm quanh nhà rồi nhắc nhớ đến Quỳnh Liêu, cô
cháu nội mà Bà biết sẽ chẳng còn có bao giờ được gặp lại.”
(Lê Chiều Giang – Quỳnh Liêu)
Trong bài “Phỏng vấn Ngô Thế Vinh – người
đi dọc 4.800km sông Mekong” do phóng viên báo Người Đô Thị Lê Quỳnh thực hiện,
khi được hỏi, “nếu được tự nói về mình, ông nhận mình là một bác sĩ, nhà văn,
nhà báo, hay là một nhà khoa học?”, NTV đã trả lời:
– Tôi đã được gán cho nhiều căn cước
khác nhau, nhưng một cách khái quát, nói như ký giả Long Ân, có lẽ đúng nhất
tôi chỉ là con người xanh của môi sinh. [17]
Cho đến nay, NTV vẫn tiếp tục theo dõi tình hình sông
Mekong, từ đó viết những bài báo gióng tiếng chuông cũng như đưa ra những biện
pháp cần thiết và thích hợp với môi sinh hầu giải quyết vấn đề “thay cho 20 triệu
cư dân ĐBSCL không được quyền có tiếng nói”. Theo ông, “Cứu lấy dòng sông Cửu
Long” là một cuộc chạy đua với kim đồng hồ, bởi vì “Nói tới nguy cơ là còn thời
gian, chứ tiêu vong là mất đi vĩnh viễn / Extinction is forever, Endangered
means we still have time” (Sea World San Diego). Ông luôn nhấn mạnh: “Kế hoạch
phát triển nào cũng phải tính tới cái giá môi sinh phải trả – environmental
costs – đối với sức khỏe của người dân và cả trên nguồn tài nguyên lâu dài của
đất nước”, và “Môi Sinh và Dân Chủ sẽ
mãi mãi là một ‘Bộ Đôi Không Thể Tách Rời / Inseparable Duo’.”
– Bước Qua Lời Nguyền Tiến Hành Dự Án Đập Stung Treng
Là Hủy Diệt Môi Sinh – Ecocide – Một Nhìn Lại khi Phnom Penh tuyên bố cho
tái phục hoạt / resurrection dự án thủy điện Stung Treng 1.400 MW trên dòng
chính sông Mekong phía đông bắc Cam Bốt sát ranh giới với Lào vào năm 2022.
– Nửa Thế Kỷ Cải Tạo Làm Cạn Kiệt Tài Nguyên Một ĐBSCL
Đang Chết Dần về công trình “thế kỷ và nghịch thiên” Siêu Cống Cái Lớn Cái
Bé của VN được vận hành từ tháng 01/2022 đang giết chết “Dòng Chảy Sinh Thái” của cả một hệ thống
sông rạch, gây ra những tác động tiêu cực và ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống
cư dân trong vùng.
– Từ đế chế Phù Nam – Khmer tới con kênh lịch sử Funan
Techo của vương quốc Cam Bốt và Phù Nam Techo – Con kênh lịch sử &
Những bước tiến hành dự án giữa triều đại “Cha và Con” về con kênh lịch sử
của Vương quốc Cam Bốt 2024-2028 kết nối Cảng Phnom Penh ra tới Vịnh Thái Lan.
MEKONG
tặng Ngô Thế Vinh
Mekong Mekong
Dòng sông nghẽn mạch [1]
Mekong Mekong
Biển Đông dậy sóng [2]
Mekong Mekong
Phù sa cạn kiệt
Mekong Mekong
Cá tôm nghẹn uất
Mekong Mekong
Có người thầy thuốc
Mekong Mekong
Lệ tràn khóe mắt…
Đỗ Nghê
(2014)
……………………….
[1], [2]: tác phẩm của Ngô Thế Vinh
TRẦN THỊ NGUYỆT MAI
Tháng 11/2023
1. Ngô Thế Vinh – Tình Quê Hương Trong Nhạc Phạm Duy Và
Những Chân Dung
2. Ngô Thế Vinh – Chân Dung Văn Học Nghệ Thuật và Văn Hóa
I – Việt Ecology Press 2017
3. Nguyễn Mạnh Trinh phỏng vấn Ngô Thế Vinh (tháng
01/1996)
https://www.diendantheky.net/2021/09/phong-van-nha-van-ngo-vinh-cua-nguyen_4.html
4. Tâm Diệu – Phật giáo và cuộc chính biến 1-11-1963
https://thuvienhoasen.org/a18298/phat-giao-va-cuoc-chinh-bien-1-11-1963
5. Trần Xuân Dũng – Hồi sinh đợi ngày – Y sĩ tiền tuyến
Nghiêm Sỹ Tuấn – Người đi tìm mùa xuân [Tập san Y sĩ Việt Nam Canada và Viet
Ecology Press 2019]
6. Phỏng vấn nhà văn Ngô Thế Vinh tác giả “Vòng đai xanh”
do Nguyễn Mai thực hiện
Nguồn: Chính Văn số 1 Bộ Mới tháng 7-1972. Tài liệu do
nhà văn Trần Hoài Thư sưu tập.
Phỏng vấn
nhà văn NGÔ THẾ VINH tác giả “Vòng đai xanh” | Trần Thị Nguyệt Mai
(wordpress.com)
7. Ngô Thế Vinh – Tìm lại thời gian đã mất: Nguyệt san
Tình Thương (1963-1967)
https://damau.org/10605/tim-lai-thoi-gian-da-mat-nguyet-san-tinh-thuong-1963-1967
8. Các tạp chí văn học miền Nam – Nguyệt san Tình Thương
do Trần Hoài Thư sưu tập.
https://tranhoaithu42.com/2021/05/17/nguyet-san-tinh-thuong-tai-chinh-trang/
9. Hoàng Ngọc Nguyên – Vòng Đai Xanh: Một cái chết được
báo trước
10. Bách Khoa đàm thoại với NTV từ Vòng Đai Xanh đến Mặt
Trận Ở Sài Gòn do Lê Ngộ Châu thực hiện – số 370 ngày 01/06/1972.
11. Ngô Thế Vinh – Cựu Kim Sơn Chưa Hề Giã Biệt
https://www.diendantheky.net/2015/04/ngo-vinh-cuu-kim-son-chua-he-gia-biet.html
12. Ngô Thế Vinh – Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch – Văn Học
Press & Việt Ecology Press 2021
13. Lê Quỳnh Mai – Tác giả, với chúng ta - Phỏng vấn nhà
văn Ngô Thế Vinh (tháng 3/2001)
14. Ngô Thế Vinh – Mặt Trận Ở Sài Gòn – Văn Học
Press & Việt Ecology Press 2020
15. Phạm Ngọc Lân – Cha Vô Danh – Editions L'Harmattan (28/2/2019)
16. Ngô Thế Vinh – Vòng Đai Xanh – Văn Học Press & Việt
Ecology Press 2020
17. Lê Quỳnh – Phỏng vấn Ngô Thế Vinh, người đi dọc 4.800km
sông Mekong
https://cvdvn.net/2022/10/17/phong-van-ngo-the-vinh-nguoi-di-doc-4-800km-song-mekong-2/
-----------------------
* Đen trắng (ấn phí: $50.00):
https://www.amazon.com/T%E1%BA%A1p-Ng%C3%B4n-Bi%E1%BB%87t-black-white/dp/B0CTW95RH6/
https://www.amazon.com/T%E1%BA%A1p-Ch%C3%AD-Ng%C3%B4n-Ng%E1%BB%AF-Bi%E1%BB%87t/dp/B0CTW66HRW/